Irish Class, June 18, 2018

Rang Gaeilge, 18ú lá Mí na Mheiteam 2018

<!–

Fadas: áéíóúÁÉÍÓÚ

–>

Seanfhocal

Súil le Breith

• Bhí an tAifreann thart sa Village ag leathuair tar éis a naoi. Bhí
  an sagart, Tom Connor, ag baint éadaí an Aifrinn de nuair a
  buaileadh an doras. Fear an turn a bhí ann, an t-ainm a thugtar
  ar an gcéad fhear eile ar leis an sagart a thabhairt trasna. Tá an
  focal céanna acu in Inis Oírr agus in
  Inis Meáin in Oileáin Árann na Gaillimhe, chuala sé Bhí
  scéalta agus cur síos ag chuile sheanfhear an am a raibh
  sé féin ar turn, b’fhéidir leathchéad blian nó tuilleadh
  roimhe sin. Chuimhnídís ar gceard a raibh an ghaoth, ar
  an gcaoi a raibh an taoille, ar chomh fliuch nó chomh
  cantalach is a bhí an sagart.

  Bhí an tAifreann thart	The mass was done
  Fear an turn	The “turn man”
  an gcéad fhear	the next man
  trasna	across
  cur síos	gave account
  cuimhnigh	remember	3rd pers pl chuimhnídís “they used to remember”
  ceard	Artificer, artisan	m. Not céard
  gceard a raibh an ghaoth	direction of the wind
  caoi	way, path
  taoille	tide
  fliuch	wet
  cantalach	Plaintive; peevish, querulous

• ‘Níl an mhaidin an-iontach, a Athair.’ Chuimhnigh sé air
  féin agus sciob sé de an caipin.

  ‘Ní bhreathnaíonn sí an-mhaith, a John. Cen chaoi a
  bhfuil an fharraige?

  ‘Níl farraige ar bith ann, a Athair, ach ní an ghaoth
  an-chóiriúil.’

  ‘Nach bhfuil?’

  ‘Níl, a Athair, níl si.’
  ‘Bhuel, muna bhfuil muid in ann dul siar. . .’

  ‘Ó, níl mé ag rá nach mbeidh.’

  ‘Gabhfaimid siar mar sin.

  ‘
  ‘Ni dhearna bríos beag anoir aduaidh aon dochar d’aon duine ariamh.’

  ‘Beidh mé thíos mar sin taobh istigh de leathuair.’

  ‘Clúdaigh go maith thú fein. Beidh sé fuair. Ceard faoin
  mála, a Athair? An dtiocfaidh mé dá iarraidh?’

  ‘Níl aon mheáchan ann. Tabharfaidh mé féin síos é.’

  Sean-mhala duffle a bhí í gceist a bhiodh aige le héadai a
  thabhairt leis, nó fíon no arán na haltóra nuair a
  theastaíodh tuilleadh de. Bhí a fhios aige gur le hómós don
  sagart a bhídís ag tairiscint an mála nó a chóta a iompar, ach
  níor thaitnigh sé leis go mbeifí ag déanamh lady de, mar a
  chuir sé féin é. Ba dheacair a dhéanamh amach an as ómós
  dáiríre a dhéantai é, nó as ómós bréige do chineál boicín
  mar a thugtaí do na tiarnaí talún fadó.

  sciob	snatch
  caipin	cap
  cóiriúil	favorable, suitable
  muna = mura	if not, unless
  muna bhfuil muid in ann dul siar	if not/unless we can go back
  níl mé ag rá nach mbeidh	I am not saying it isn’t
  Gabhfaimid siar mar sin	we go back like that
  bríos
  anoir	from the east
  adiaidh/i>	from the north
  dochar	harm, hurt, injury
  Beidh mé thíos mar sin taobh istigh de leathuair	I will be down inside a half-hour	mar sin[?]
  Clúdaigh	cover, wrap
  Ceard faoin mála?	what about a bag?
  An dtiocfaidh mé dá iarraidh?	Will I come if asked?
  meáchan	weight
  Tabharfaidh mé féin síos é.	Í will take it down myself
  altóir	altar
  nuair a theastaíodh tuilleadh de	when more would be required
  ómós	homage, reverence, respect	m
  tairiscint	offer
  bhídís	used to be	p hab
  iompar	carrying
  níor thaitnigh sé leis go mbeifí ag déanamh lady de	He did not like it to be treated like a lady
  mar a chuir sé féin é	as he put it
  bréige	false
  boicín	fellow, rake, upstart
  na tiarnaí talún	the lords of the land

• Is minic a b’fhacthas dó, go bhféadfá a rá ar bhealach go
  raibh áit an tiarna talún tógtha ag cuid den chliarlathas
  Caitliceach sa gcéad seo. Thugtaí an cineál céanna onóra
  don dá dhream, agus bhí daoine ann a cheap go mb’fhéidir
  go bhfaighidís an bás nádúrtha céanna.

  Thug Tom leis a chuid oilers agus wellingtons; shiúil sé
  an leathmhile síos chuig an gcaladh. Bhí an curach tugtha
  síos cheana féin ag fear an turn agus ag an mbeirt a bhí in
  éindí leis. Bhí siad ag triáil na maidí agus na gcnogaí. Cé gur
  oibrigh siad inneall go minic, b’fhearr leis an gcuid is mó
  acu na maidí a oibriú nuair a bhiodh sé gaofar. B’fhearr leis
  an sagart an t-inneall mar gurbh é a dhroim a bheadh báite.
  Isteach san éadan a bhuailfí an fharraige cháite air nuair a
  bheadh an triúr ag iomramh agus é féin i ndeireadh na
  curaí. Thug sé faoi deara go raibh an curach gléasta le
  haghaidh seoil, rud a bheadh chomh maith le hinneall ar
  bith sa ngaoth sin.

  ‘Bhfuil bean ar bith thiar ansin ar an oileán a d’fheilfeadh
  Mick anseo, a Athair?’ d’fhiafraigh Pádraic Mhicilin de.
  B’fhear mór láidir é Mick, cloigeann mór pórtair air;
  baitsiléir ciúin, a bhí ina chónai leis féin ag barr an bhaile.
  An-fhear farraige.

  ‘Dá labhródh sé go deas leat, b’fhéidir go dtabharfá iníon
  leat féin dó?’

  Ba bheag an seans go mbreathnódh ceachtar de chailíní
  slim slachtmhar Phádraic ar Mhick mór mantach.

  factas	was seen	p dep aut of feic
  Is minic a b’fhacthas dó	It often seemed to him
  tógtha	taken, raised	va of tóg
  cliarlathas	hierarchy
  sa gcéad seo	in this century
  onóir	honor
  dream	body of people, group
  bhí daoine ann a cheap go mb’fhéidir go bhfaighidís an bás nádúrtha céanna.	there were people who thought it might be they {the Catholic hierarchy] would get the same natural death [as the landlords].
  caladh	landing place	mi>
  cheana	already
  in éindí le	together (with)
  triáil
  maide	oar	f
  cnoga	oarlock
  inneall	engine
  b’fhearr leis an gcuid is mó acu na maidí a oibriú nuair a bhiodh sé gaofar	It was mostly better to have the oars and oarlocks working when it was windy
  droim	back	m
  báigh	drown, sink, drench	va báite
  buail	strike, hit, beat	cond aut bhuailfí
  éadan	front, fact
  iomramh	rowing
  curach	currach	f gs curaí
  Thug sé faoi deara	he noticed
  gléasta	equipped
  le haghaidh	for the purpose
  seol	sail	m gs seoil
  chomh maith le	as well as/as good as
  rud a bheadh chomh maith le hinneall ar bith sa ngaoth sin.	Sa thing that would be as good as an engine if there was any wind
  feil	suit, fit, become
  thiar	west, back
  B’fhear mór láidir é Mick	Mick was a big strong man
  cloigeann	head, skull
  pórtar	porter [beer]	m gs pórtair
  baitsiléir	bachelor	m
  labhair	speak	cond labhródh
  dtabharfá	you would give/take
  ceachtar de	either of the
  slachtmhar	neat, tidy, well-groomed, of good appearance
  mantach	gap-toothed, toothless; inarticulate

• ‘B’fhéidir go bhfuil mé féin is thu féin níos fearr as gan
  bean ar bith, a Athair.’

  Rinne sé scairt mhór gháire: B’fhearr leis an sagart go
  sloigfeadh an talamh é, an soicind sin.

  Rug an ceathrar acu ar an gcurach agus tharraing siad
  síos go colbha an uisce í. Chuireadar mála gainimh inti mar
  bhallasta. Chuaigh Mick isteach chun tosaigh agus réitigh
  sé na maidí. Ar an seas láir a chuaigh fear an turn. Ní raibh
  mórán cleachtaidh aige ar an bhfarraige taobh amuigh da
  thuras bliantuil ar an turn. D’airigh sé freisin nach mbeadh
  mórán maitheasa leis ag coinneáil chainte le sagart. D’fhág
  sé an obair sin ag Pádraic Mhicilín a choinneodh caint leis
  an bPápa da mbeadh call aige leis.
  

  scairt	shout, call	f
  gáire	laugh
  sloig = slog	swallow
  B’fhearr leis an sagart go sloigfeadh an talamh é	the priest would prefer that the ground would swallow him
  an soicind sin	that second
  ceathrar	four	‘[people]
  Rug an ceathrar acu ar an gcurach	the four of them took the currach
  colbha	edge, side
  Chuireadar mála	They put a bag
  gaineamh	sand	m gs gainimh
  Chuaigh Mick isteach chun tosaigh agus réitigh sé na maidí.	Mick went to the front and prepared the oars
  seas	stand, bench [in a boat]
  lár	middle; ground, floor
  cleachtadh	habit, wont; experience	m
  bliantúil	annual, yearly
  airigh	perceive, sense
  maitheasa	goodness
  ag coinneáil chainte le sagart	keeping speech with a priest
  call	call, need

• Isteach leis an sagart ar an seas deiridh, nuair a bhí an
  curach ar snámh, agus bhrúigh Pádraic amach í, agus é ag
  léim isteach inti ag an am céanna. D’athraigh sé áit ansin
  leis an sagart, choisric sé é féin, agus thosaigh an triúr acu ag
  iomramh go staidéarach.

  Bhí Pádraic i ngar do na trí scóir, ach bhí sé láidir crua.
  Bhí clann mhór beagnach tógtha aige féin agus ag a bhean,
  Cáit. Bhí an cuid is sine acu i Meiriceá agus i Sasana,
  Bairbre i scoil chónaithe ar chostas an Stáit, agus Teresa sa
  mbaile in éindí leo féin. Seacht mbliana déag a bhí sí, í
  beagán simplí.

  Nuair a bhíodar amuigh ó fhoscadh na talún, chrochadar
  triantán de sheol dubh. Chuaigh Pádraic chun deiridh arís,
  ag oibriú an mhaide rámha mar stiúir. Leis an mbuille
  éadrom sciobtha iomartha a thug an bheirt eile lena gcuid
  maidí bhí gearradh breá faoin gcurach.
  

  nuair a bhí an curach ar snámh	when the currach was floating
  brúigh	press, push
  athraigh	change, alter
  coisric	blessed
  iomramh	rowing
  staidéarach	steady
  gar	near
  bhí sé láidir crua	he was strong and hard
  tógtha	raised
  cónaigh	dwell, reside
  scoil chónaithe	boarding school
  in éindí le	together with
  beagán	little
  simplí	simple, simple-minded
  bhíodar	they were
  foscadh	shelter; shade
  talamh	earth, ground, land	gs talún
  croch	hang, raise
  triantán	triangle
  seol	sail
  rámh	oar
  stiúir	rudder, steer
  buille	blow, stroke
  éadrom	light
  sciobtha	fast, rapid
  iomartha	rowed
  gearradh	cut, cutting	[the water]

• Ní raibh aon snámh ag formhór fhir farraige na háite, ach
  san am céanna, ní chaitheadh aon duine acu seaicead
  tárrthála. Bhí sé ráite nach bhféadaí an bád a bhí iompar
  an tsagairt chuig an Aifreann a chur sios, agus níor tharla sé
  go dtí sin cé go raibh siad i gcontúirt sách minic. Ní raibh a
  fhios ag Tom an creideamh nó pisreog a bhí ansin, ach níor
  mhaith leis gurbh é féin a chruthódh ceachtar acu. Ar aon
  chaoi, ba bheag an mhaith snámh dá mbáfadh drochuair an
  curach amuigh i lár na farraige móire. Cén mhaith a
  dhéanfadh seaicéad tarrthála ach duine a choinneáil beo
  beagán níos faide, le bás a fháil sa deireadh leis an bhfuacht
  agus leis an tart. Bhí na báid tarrthála ba ghaire dóibh os
  cionn leathchéad míle uathu, in Árainn Mhór Thír
  Chonaill, agus in Árainn na Gaillimhe.
  

  formhór	majority, greater part	m
  tarrthálach	rescuing, saving
  Bhí sé ráite	It was said
  iompar	carrying
  cé go raibh	even though, although
  contúirt	doubt, danger
  sách	full, sated, satisfied; rather
  creideamh	belief
  pisreog	superstition
  crutaigh	create; form; prove	cond chruthódh
  ceachtar	either
  Ar aon chaoi	Anyway
  báigh	drown, sink	cond bháfadh
  drochuair	evil hour; unfortunate occasion
  duine a choinneáil beo beagán níos faide	keeping a person alive a little longer
  tart	thirst
  gaire	nearness, proximity

• ‘Beidh sé crua oraibh, ag teacht ar ais ina haghaidh, a Phádraic.’

  ‘A, b’fhéidir go mbeidh sí lagtha tráthnóna. Táim ag
  ceapadh go bhfanfadh muid thiar píosa, le haghaidh cúpla
  deoch. Ní raibh ceachtar againn thiar le fada. Níl aon
  fharraige ann ar aon chaoi. Níl ann ach bríos gaoithe.’

  Bhí siad ag seoladh siar go deas le cóir. Las Pádraic a
  phíopa agus bhí boladh álainn an tobac ar aer seaca na
  maidine. Anois is arís b’éigean dóibh aghaidh a thabhairt
  caol díreach isteach i maidhmeanna contráilte, áit a raibh sruth.

  ‘An mbíonn aon fhaitíos ort ar an bhfarraige, a Athair?’

  ‘Ní bhionn, fad is nach bhfeicim na fir atá in éineacht liom ag fáil faiteach.’

  ‘Nach iontach an rud é sin anois – do dhuine a tógadh i bhfad ón bhfarraige.’

  in aghaidh	against
  ina haghaidh	in her face
  le haghaidh	for the purpose
  ceachtar	either
  le fada	for long
  Níl aon fharraige ann ar aon chaoi	No sea for any reason
  bríos	breeze	[?]
  le cóir	with a favorable wind
  boladh	smell, scent
  sioc	frost	m gs seaca
  b’éigean dóibh	they had to
  aghaidh	face; front
  caol	slender [part]
  díreach isteach	straight into
  maidhm	burst, eruption, wave	pl maidhmeanna
  contráilte	contrary
  sruth	stream, current
  faitíos	fear
  in éineacht le	together with
  faiteach	fearful, timid
  fad is nach bhfeicim na fir atá in éineacht liom ag fáil faiteach	as long as I do not see the men I am together with getting afraid
  Nach iontach an rud é sin anois	that is not a surprising thing now
  do dhuine a tógadh i bhfad ón bhfarraige	for a person who was raised far from the sea

• ‘Bhíodh an-fhaitíos orm nuair a tháinig mé i dtosach.
  Shílinn nuair a bhíodh maidhm mhór ag teacht gurbh in é
  an deireadh. Bhíodh an ‘Ó mo Dhia’ ar mo bhéal go minic.
  Ach thagadh muid tríd, agus bhínn in ann anáil a tharraingt arís.’

  ‘Is le haghaidh a leithéidí sin atá an curach.’

  ‘Tuigim é sin anois, ach thóg sé píosa maith orm.’

  ‘Bhíodh cuid de na sagairt a bhí ann fadó sách crua.’

  ‘Céard tá chomh bog sin faoi na ceanna atá anois ann?’

  ‘Tuigeann tú go maith ceard tá mé a ra. Tá rudaí
  athraithe anois, buíochas le Dia. Anois fágann sibh faoi
  fhear an turn a intinn a dhéanamh suas an bhfuil sé in
  araíocht a ghabhail amach, nó nach bhfuil. Sa tseanaimsir is
  iomaí sagart a thug triúir amach i gcurach leis, laethanta
  nach raibh sé in araíocht.’

  Bhíodh an-fhaitíos orm nuair a tháinig mé i dtosach	I was very afraid when I first came
  Shílinn	I used to think
  maidhm	burst, eruption
  bhíodh	used to be	p hab
  thagadh	used to com
  bhinn	I used to be
  anáil	breath
  tarraingt	pull, draw
  le haghaidh	for [the purpose of]
  leithéid	like, counterpart, such
  Bhíodh cuid de na sagairt a bhí ann fadó sách crua	Some of the priests long ago were rather hard
  Céard tá chomh bog sin faoi na ceanna atá anois ann?	What is so soft about the ones now?
  athraigh	change	v
  intinn	mind
  araíocht	appearance
  gabh	take; go
  iomaí	many

• Bhí cosúlacht ann go raibh an, fharraige ag éirí crosach orthu. Mhínigh Pádraic go raibh an taoille ag casadh.

  ‘Is cuimhneach liomsa,’ a dúirt sé,’an chéad turn a raibh
  mé ariamh air, deich mbliana fichead . . .,sea, agus suas le
  dhá scór bliain ó shin; ní raibh mé ach ocht mbliana déag nó
  naoi mbliana déag. Tá siad ar fad caillte anois, ‘ndéana Dia
  trócaire orthu, na fir a bhí in éineacht liom agus an sagart freisin . . . ‘

  Cheapfa go raibh an curach ag dul ag cur a béil fúithi an
  chaoi ar rug an ghaoth ar an seol, nuair a bhíodar ag
  tabhairt a haghaidh díreach isteach i gcúpla maidhm
  chontúirteach. Labhair Pádraic trí fhiacla a bhí ag coinneáil
  a phiopa:

  cosúlacht	Likeness; appearance, resemblance
  crosach	crosswise
  orthu	on them	%larr; ar
  Mínigh	smooth, polish; Make gentle, assuage, quiet; Explain, expound, interpret
  taoille = taoide	tide
  Mhínigh Pádraic go raibh an taoille ag casadh	Patrick explained that the tide was turning
  Is cuimhneach liomsa	I remember
  deich mbliana fichead	thirty years
  dhá scór bliain	40 years
  ocht mbliana déag	18
  Tá siad ar fad caillte anois	They are all lost now
  trócaire	mercy
  in éineacht le	together with
  Cheapfa	You would think
  béal	mouth; opening, entrance; front, face; sound [naut]	m gs béil
  béil
  fúithi	about it/her, under it/her
  bhíodar	they were
  maidhm	Break, burst, eruption
  contuirteach	dangerous

• ‘ . . . lá uafásach dona a bhí ann, le gála anoir aneas ag
  lascadh isteach díreach ar an tslip bheag sin thiar ar an
  oileán. Bhí muid leathuair ag fanacht le ham, le go mbeadh
  seans againn, tá’s agat, le dhul isteach. Bhí muintir an
  oileain istigh ag tabhairt comharthaí duinn dul soir abhaile.
  Tá a fhios acusan an áitin sin le dhul i dtír ann níos fearr ná
  atá a fhios againne. Father Daly — is é a bhí in éindi linn —
  fear deas, ach ní raibh a fhios aige tada faoin bhfarraige. Níl
  mé ag cur bréag ar an bhfear anois ná rud ar bith mar é.
  Fear misniúil a bhí ann, ach tá sé ceart go leor a bheith
  misniúil, nuair nach bhfuil i gceist ach thú féin. Ní raibh
  mise pósta ag an am, ach bhí muirín ar an mbeirt eile.
  ‘Gabhfaidh muid isteach,’ a dúirt sé, ‘in ainm De.’
  Dhéanfadh muid an rud a déarfadh sé. Chuaigh muid I
  teach píosa. An chéad rud eile thug muid faoi dara na
  hoileánaigh ag rith suas ón tslip. An mhaidhm is mó dá
  bhfacthas ariamh, bhí sí ag éirí taobh amuigh dínn, í chomh
  hard ag breathnú leis na hailltreacha sin thoir ó dheas, barr
  mór cúir bhain uirthi. Tá muid réidh, a dúirt mé liom féin,
  ach ní raibh am againn le bheith ag cuimhneamh air. Rinne
  muid iarracht a dhul isteach roimpi, ach cén mhaith a bhí
  dúinn ann. Rug sí ar an gcurach, ar nós a bhéarfadh sí ar
  bhosca meaitseanna, agus d’aon ruathar amhain, caitheadh
  isteach ar bharr na slipe muid, agus an curach anuas orainn.
  Rug muintir na háite ar lámha agus ar chosa orainn, agus
  tharraingíodar i dtír muid. Thug na súiteán an curach
  amach, agus rinne an chéad mhaidhm eile cipíní di ar an
  gcarraig ó thuaidh.

  gála anoir aneas	south-east gale
  lascadh	lashing, whipping
  thiar	west
  comhartha	sign, signal
  soir	eastward
  Tá a fhios acusan an áitin sin le dhul i dtír ann níos fearr ná atá a fhios againne	they know the little place to [go to] land better than we know
  is é a bhí in éindi linn	he was together with us
  bréag	lie, falsehood
  Níl mé ag cur bréag ar an bhfear anois ná rud ar bith mar é	I am not gainsaying the man or anything like that
  misniúil	Courageous; Hopeful, cheerful.
  muirín	family
  Dhéanfadh muid an rud a déarfadh sé	we would do the thing he would say
  oileánach	islander
  maidhm	Break, burst, eruption
  facthas	seen
  dínn	off/from us	← de
  aill	cliff	f pl ailltreacha
  thoir ó dheas	south east
  cúr	foam	gs cúir
  Tá muid réidh	We are ready
  ach ní raibh am againn le bheith ag cuimhneamh air	we did not have the time to remember it
  roimpi	before it/her
  cén mhaith a bhí dúinn ann	what good was it to us
  meait	match	m gs,pl meaitseanna
  ruathar	rush, onrush, onset
  tharraingíodar	they pulled
  súiteán	undertow
  cipín	little stick	m
  di	of/from it/her	←de
  carraig	rock	f
  ó thuaidh	to the north

• ‘Nuair a bhí am againn le breathnú timpeall, bhí Father
  Daly ansin ag tóraíocht a chuid pócaí. Shíl mé go raibh
  airgead nó rud eicínt caillte aige. Bhí chuile dhuine ina
  sheasamh ansin ag breathnú air. Shíl me, ar a laghad, a dúirt
  sé, go mbeadh breac nó rud éicínt faighte againn. Fear
  barúil a bhí ann. Bhí sé seachtain ina dhiaidh sin sula
  bhfuair muid deis a dhul soir abhaile.’
  

  tóraíocht	searching
  póca	pocket	m
  ar a laghad	at least
  breac	trout
  barúil	opinion
  Fear barúil a bhí ann.	He was a funny man.
  deis	chance
  soir	eastward

<!–

–>