Irish Class, January 8, 2018

Rang Gaeilge, 8ú lá mí Eanáir 2018

<!–

Fadas: áéíóúÁÉÍÓÚ

–>

Seanfhocal

Gluaiseacht na Gaeilge, gluaiseacht ar strae? Caint a bhfuil lorg na fírinne fós uirthi

Dúirt Máirtín Ó Cadhain i 1969 nach bhféadfaí ‘an geáitse meath-réabhlóideach féin’ a shamhlú le gluaiseacht na Gaeilge fiú. An bhfuil aon athrú tagtha ar an scéal?

• Nuair a chuaigh an bheainín bheag amach don chistin an mhaidin eile bhí an bord clúdaithe le páipéir, leabhair,
  blúiríocha de nótaí ina mbuindilí caite thall is abhus óm’ sheisiún staidéir,
  agus an chuma ar an áit go raibh cóch gaoithe tar éis séideadh ón ndoras thiar go dtí’n ndoras tosaigh.

  clúdaithe	covered
  blúire	bit, fragment
  abhus	here, on this side
  óm = ó mo
  seisiún staidéir	study session
  cóch	onset, squall
  séideadh	blowing

• ‘Cad é sin?’ ar sí.
  ‘Sin m’obair bhaile,’ arsa mise.

  D’fhéach sí orm, amhail gur mé an stúmpa amadáin ba mheasa a tharraing peidhre drárs aníos air fhéinig riamh.

  ‘Daidí! Canathaobh go bhfuileann tú fós ar scoil?!’

  An-cheist a leanbh, arsa mise liom féin, ceist nach bhfuil freagra agam air, agus dhá bhliain is fiche caite agam sa chóras oideachais.

  <!–

  –>
  

  amhail	like, as
  stumpa	stump
  measa	worst
  drár	drawer
  peidhre drárs	pair of drawers [pants]
  fhéinig = féin
  canathaobh = cad ina thaobh	What in the world/why
  go bhfuileann = go bhfuil

• Ach ní hé sin ach é seo agus sin scéal eile. I measc na gcarn páipéar bhí cóip d’óráid a thug an t-údar
  agus gníomhaí Máirtín Ó Cadhain ag Comhdháil an Chomhchaidrimh i dTír Chonaill, mí Lúnasa na
  bliana 1969: páipéar dar teideal ‘Gluaiseacht na Gaeilge: Gluaiseacht ar Strae’. Ach ar léigheas an t-alt
  ar dtús, rith sé liom dá mairfeadh an Cadhnach, go bhféadfadh sé an óráid cheannann chéanna a
  scríobh i mbliana, ó tá sé chomh hábhartha, chomh dúshlánach, is a bhí ag deireadh na seascaidí. Tá
  teideal na cainte féin ábhartha. Is ábhartha fós é an tseachtain seo, i bhfianaise sár-alt Mháire Ní
  Fhinneadha ar Bhliain na Gaeilge, a foilsíodh an tseachtain seo caite ar Tuairisc.ie, agus a spreag an-allagar
  agus plé. Cheapas nach mbeadh sé de mhisneach ag éinne ar na saolta seo alt chomh
  dúshlánach le ceann an Chadhnaigh a chur amach, ach féach go raibh dearúd trom orm.

  agus sin scéal eile	but that’s another story
  carn	pile, heap	m
  cóip	copy	f
  óráid	speech	f
  gníomhaí	activist
  Comhdháil	meeting, congress
  comhchaidreamh	association	m
  Gluaiseacht	movement, motion
  ar strae	astray
  ar léigheas	on reading	–eas
  rith sé liom dá mairfeadh an Cadhnach,	it ocrred to me that if C were living
  ceannann	white-faced
  an óráid cheannann chéanna	the same speech	–ann
  ábhartha	material, relevant
  dúshlánach	Challenging, defiant; reckless, foolhardy
  fianaise	witness, testimony
  sár-	Exceeding, surpassing; excellent
  spreag	urge, incite, ispire
  allagar	loud talk, disputation
  plé	discussion
  Cheapas	It was thought	p aut
  nach … ag éinne	no one
  misneach	courage
  cadhnaíocht	lead, vanguard
  féach	look, see
  dearúd = dearmad	mistake
  trom	weight, burden, oppression

• ‘Sé dualgas lucht na Gaeilge,’ a deir An Cadhnach, ‘a bheith ina sóisialaigh. Siad lucht labhartha na
  Gaeilge sa nGaeltacht an aicme is direoile agus is buailte den mhuintir seo againn in Éirinn. Is mar a
  chéile agamsa, an aicme sin pobal na Gaeilge, a shlánú, agus an Ghaeilge a shlánú.’

  dualgas	Natural right, due; duty
  sóisialaigh	socialist
  labhairt	speaking, speech, utterance	f gs labhartha
  aicme	class, family, tribe, set,clique	f
  direoile = dearóil [?]	feeble; puny, insignificant
  Is mar a chéile agamsa	It is the same to me
  slánú	Redemption, salvation

• Sin atá ina sheanphort agamsa le fada – gan pobail bhuana theaspúla sa Ghaeltacht, níl faic ach bás i
  ndán don dteanga. Agus féach go bhfuil fianaise i mapaí na heagraíochta Pobal, a foilsíodh le déanaí,
  ar mhaíomh Uí Chadhain go raibh, agus go bhfuil fós, muintir na Gaeltachta (nó cuid acu ach go
  háirithe) ar an aicme is dearóile in Éirinn. Tá, mar shampla, geall le leath d’fhearaibh i dtoghroinn
  Ghaeltachta amháin i dTír Chonaill, dífhostaithe. Plus ça change …

  port	tune
  pobal	people, community
  buan	enduring, permanent
  teaspúil	well off
  faic	fact
  dán	poem; fate
  fianaise	evidence
  mapa	map	m
  eagraíocht	organization
  a foilsíodh le déanaí	recently published
  maíomh	statement, assertion
  áirithe
  Certainty, surety; Certain quantity; Allotment, portion
  aicme	class, family, tribe, set,clique	f
  direoile = dearóil [?]	feeble; puny, insignificant
  geall	pledge, security, bet	m
  leath	spread; half; side, part, direction
  fear	grant, provide	v
  toghroinn	Electoral division
  dífhostaithe	unemployed
  geall le leath d’fhearaibh i dtoghroinn Ghaeltachta amháin i dTír Chonaill, dífhostaithe	Nearly half the men in the TyrConnell Gaeltacht are unemployed

• Ag trácht dó ar shaol na Gaeltachta, bhí a léamh Marcsach féin ag an gCadhnach ar shochaí
  Chonamara: ‘Mar thar áit ar bhith eile in Éirinn tá an t-idirdhealú aicmeach, an class distinction,
  suntasach sa nGaeltacht. Gheobhadh Marx, Engels, agus Lenin cruthú breá ann ar a ndeimhne gurb
  iad an ardaicmne agus lucht an rachmais, na capitalists, is túisce a thréigeas saíúlacht nó cultúr na
  muintire. B’ionann na boicht agus lucht na Gaeilge.’

  trácht	mention; travelling
  Marcsach	Marx	?
  sochaí	host, multitude; society
  ar bhith = ar bith		?
  idirdhealú	distinction, differentiation, separation
  aicmeach	class	[social]
  suntasach	noticeable, remarkable; prominent, distinctive
  tá an t-idirdhealú aicmeach, an class distinction, suntasach sa nGaeltacht	There is a remarkable class distinction in the Gaeltacth
  Gheobhadh	would get
  cruthú	creation
  deimhne	sureness, certainty
  rachmas	wealth, abundance
  túisce	sooner, rather, first
  thréigeas ← téigh		???
  tréig	abandon, forsake	–eas
  saíúlacht	wisdom of the people	?
  ionann	same, alike, equal

• D’fhéadfaí a rá go bhfuil an éagothromaíocht seo dulta in olcas ón am a deinadh páirc saoire do lucht
  rachmais na gcathracha as cuid den nGaeltacht, an chuid di a bhí beo bocht tamall ach ag a bhfuil
  áilleacht nádúrtha gan sárú inti. Cén tuiscint atá ag a bhformhór ar ‘saíúlacht nó cultúr na muintire’?
  

  D’fhéadfaí a rá	It could be said
  éagothrom	Unevenness, unbalance; Unfairness, inequality
  dulta	gone
  olcas	Badness, evil; bad state; bad nature, spite
  deinadh	was made	p aut: dein = déan
  páirc saoire	vacation park
  rachmas	wealth, abundance
  a deinadh páirc saoire do lucht rachmais na gcathracha as cuid den nGaeltacht	part of the Gaeltacht was made into a vacation park for the rich of the cities
  tamall	while, space of time
  áilleacht	Beauty, loveliness; Delight.
  sárú	violation; Thwarting, frustration; Confutation, contradiction
  áilleacht nádúrtha gan sárú inti	natural beauty that cannot be surpassed
  tuiscint	Understanding; wisdom, discernment
  formhór	greater part, majority
  saíúlacht	convenience	?

• Díríonn An Cadhnach formhór a rachta feirge ar na heagraíochtaí Gaelainne a bhí suas lena linn. ‘Ní
  féidir an geáitse meath-réabhlóideach féin a shamhlú leis an gConra anois,’ a deir sé, agus dá
  mairfeadh sé, agus dá gcloisfeadh sé Conraitheoirí na linne seo agus iad ag damhsa as a gcoirp le
  háthas agus le sceitimíní fé Bhliain na Gaeilge, b’fhéidir go ndéarfadh sé gur tháinig tuar féna
  thairngreacht. Ach i gcead don gConradh, is deacair dóibh bheith réabhlóideach, nuair atáid ag
  maireachtaint ar mhaoiniú stáit. Ina theannta san, ní ar mhaithe le muintir na Gaeltachta atá
  Conradh na Gaeilge ann, agus níorbh iad muintir na Gaeltachta a bhí ag déanamh tinnis dóibh riamh.

  dírigh	straighten; direct; rectify
  racht	Pent-up, violent, emotion
  fearg	anger	gs feirge
  eagraíocht	eagraíocht
  geáitse	affected manner, pose
  meath	fading, failing
  réabhlóideach	revolutionary
  samhlaigh	imagining
  Conra = C na G
  Conraitheoir	member of the C na G
  linn	space of time, period; pool
  áthas	Joy, gladness
  sceitimíní	Rapturous excitement, raptures, ecstasies.
  fé = faoi	about
  tuar	sign, omen
  tairngreacht	prediction, prophesy
  atáid
  maireachtáil	living, subsistence
  maoiniú	financing, endowment
  Ina theannta san	As a result that
  mhaithe	goodness
  tinneas	trouble, bother	gs tinnis

• Cuirtear inár leith mar Ghaeil, pé acu fíor nó bréagach é, nach mbíonn aon faic ar siúl againn ach ag
  labhairt as Gaelainn, le Gaeil, fén nGaelainn. (Nach maith gur Bliain na Gaeilge seachas Bliain na
  Gaeltachta atá beartaithe?). Thuig Máirtín Ó Cadhain an méid sin. Deir sé ‘má tá lucht na Gaeilge in
  ann borra le gearáin seachas rudaí faoi Ghaeilge féin agus fiú cúpla míle vóta a fháil i roinnt
  Dáilcheantair, beidh sin i n-ann cónardaíocht na gconlán a chur droim ar ais’. Tá sé thar am díriú ar
  na deacrachtaí atá ag pobal na Gaeltachta, an méid dóibh atá fágtha, agus todhchaí fónta éigin a
  chinntiú dóibh, seachas bheith, fé mar a deir Máire, ‘ag ceiliúradh éachtaí na hathbheochana (an
  cúpla focal atá ag gach Éireannach)’.

  seachas	besides, other than, compared to
  beartaigh	poise, brandish
  an méid sin	that amount
  borra	barrow, bog	m
  gearán	complaint, grievance
  i roinnt Dáilcheantair	in some constituencies
  cónard = comh-ard	Equal height, level; comparison
  conlán	collection, heap; Group, band, family
  droim	back	[of a person]
  ar ais	back	[return]
  droim ar ais	reverse
  díriú	direction, guidance
  deacracht	difficulty
  pobal	people, community
  méid	amount
  todhchai	future
  fónta	Serviceable, useful; good, sound, adequate
  Rud a chinntiú	to make certain of sth., to confirm sth.
  dóibh	to them
  seachas	Besides, other than, rather than; compared to
  ceiliúradh	celebration
  éachtaí	more wonderful
  athbheochan	revival	gs –a

• Má dheintear san, mairfidh an teanga.

  san – sin	that

<!–

–>

<!–

–>