Irish Class, January 30, 2017
Rang Gaeilge, 30ú lá mí Eanáir 2017
<!–
Fadas: áéíóúÁÉÍÓÚ
–>
Seanfhocal
| Níor dhún Dia doras riamh nár oscail sé ceann eile. | God never closed a door without having opened another one. | Note the past tense |
| Níl tuile dá mhéad nach dtránn. | There’s no flood, however great, that doesn’t ebb. | tráigh “ebb” (verb) ← trá “beach” (noun) |
Scéal Grinn
An Fear A Bhí i gCónaí Faoi Dheifre Agus Ar Deireadh
| greann | fun, mirth, jesting | gs grinn |
| céal Grinn | Funny Story | |
| deifir | hurry | f gs deifre |
| i gcónaí | always | |
| ar deireadh | late | |
-
Más ag éirí ar maidin é, bhí an mhaidin caite. Bhíodh sé ag gabháil in aimhréití ina cheirteach, ar mhéad
is bhí de dheifre air á gcur air. Ag dul amach chuig a chuid oibre dó, bhí sé ina rith, ach bhí
se mall. Ar theacht chun an bhaile san oíche dó, bhí sé ina rith, ach bhí sé déanach ins an oíche.
Ba chuma cén áit a mbeadh sé ag gabháil, bhí sé ina rith agus é i gcónaí i ndiaidh na codach eile. Ag
gabháil chun aifrinn ná chun aonaigh, bhí sé i gcónai faoi dheifre agus i gcónaí ar deireadh.más buttock, ham, thigh [not here] más ← má + is “copula” éirigh rise, grow, become caith wear (out), consume, spend, throw, cast, shoot va caite gabh take, capture, catch, untake, go vn gabháil ag gabháil going around aimhréití entangled, dishevelled =aimréidh ceirteach ragged clothes ar mhéad at most Tá deifir orm. I am late. being late is “on” someone á gcur air putting them [the ragged clothes] on =getting dressed Ag dul amach chuig a chuid oibre dó As he was going to work mall slow, late tar come vn teacht
theacht “came” [Donegal past?]Ba chuma cén áit No matter where dó to him ← do déanach last, final, late ins an in older form of i ar a mhéadh at the most cuid portion gs coda, codach [Don.] Aifreann mass m1 aonach fair g aonaigh <!–
–>
-
Bhí dúil san ól aige. D’óladh sé agus luíodh sé amuigh agus chodlaíodh sé amuigh. Oíche
amháin dá raibh sé ag teacht ó aonach, thit sé ar thaobh an bhealaigh agus thit sé ina chnap codlata.
Casadh saor crainn air a bhí ag teacht chun an bhaile i ndiaidh a lá oibre agus níl sé de ghnás ins an áit
s’againne fear meisce a fhágáil ina luighe ina chodladh amuigh. Bheirtear fá theach é.dúil hope, desire, expectation D’óladh sé he would drink luigh settle,lean lie amuigh out codail sleep luíodh sé amuigh agus chodlaíodh sé amuigh lay down outside and slept outside Oíche amháin one night dá for his ← do/de + a dá raibh sé ag teacht ó aonach as he was coming home from the fair tit fall, decline, collaps bealach way, road, path m1 cnap heap, lump codladh sleep n gs codlata
cnap codlata “heap of sleep”saor free, independent, cheap, craftsman cas twist, turn cas … ar meet crann tree, mast, pole m1 saor crainn carpenter Casadh saor crainn air a bhí ag teacht chun an bhaile i ndiaidh a lá oibre A carpenter met him on his way home after his day of work gnás haunt, resort, lair, custom níl sé de ghnás ins an áit s’againne It is not the custom in this place of ours áit s’againne our place meisce drunk fág leave, grant, suppose vn fágáil luigh settle, lean, incline vnluí, luighe fá about Don. beir bear, give birth to, bring, take, catch Bheirtear cond. aut. “would be brought” Bheirtear fá theach é. He would be carried home. -
Chaith sé ar a dhroim é agus d’iompair sé é go dtí an áit a mbíodh sé ag obair. Ní raibh
fairsingeach ina theach cónaithe aige dó. Thug sé isteach é agus d’fhág sé sínte i gcónair é. Bhí sé
sábháilte ansin. Ba seo an obair a bhíodh aige, ag deanamh cónrach, agus bhí moll mór acu istigh
anseo sa teach aige. Chuir sé an glas ar an doras agus bhog sé leis chun an bhaile.caith wear (out), consume, spend, throw, cast, shoot droim back Chaith sé ar a dhroim é He threw him on his back iompair carry, transport, support an áit a mbíodh sé ag obair the place where he used to work biodh past hab fairsinge width, extent fairsingeach Don. cónaitheoir resident m3 dó to/for him ← do Ní raibh fairsingeach ina theach cónaithe aige dó He did not have room in his dwelling place for him. fág leave, grant, suppose vn fágáil tabhair give, grant, take, bring, cause p thug sín stretch, hold out, lengthen, extent cónaí dwelling, residence conair path, passage cónair, cónra coffin g cónrach sábháilte safe Ba seo an obair a bhíodh aige That was the work he had [he was making coffins] cónra coffin moll heap, large amount acu at them, they had ← ag glas lock faoi ghlas “under lock” Chuir sé an glas ar an doras He put the lock on the door bog soften, loose, move (witb le) chun to, towards -
Nuair a mhuscail mo dhuine, bhí an lá geal. D’amharc sé. D’éirigh sé aniar. Bhi sé ina luighe i
gcónair. D’éirigh sé amach agus d’amharc sé fá dtaobh dó agus ní raibh le feiceáil aige ach cónracha
uilig. Thóg sé an clár den cheann a bhí in aice leis. Ar ndóighe, ní raibh aon duine inti. Thóg sé an clár
den dara ceann. Ní raibh aon duine ansin. Níor fhág sé aon chónair sa teach nár thóg sé an clár daoithe,
ach bhí siad uilig folamh.Nuair a mhuscail mo dhuine When my man awoke muscail wake, awake geal bright amharc look v aniar from the west D’éirigh sé aniar He sat up luigh settle, lean, inclie cónair coffin Bhi sé ina luighe i gcónair He was lieing in a coffin fá about Don. fá dtaobh dó about him /fa:du:do:/ (Don.) feic see vn feiceáil ní raibh le feiceáil aige ach cónracha uilig nothing to be seen but all [those] coffins cónrach tóg lift, raise, take up clár board, table, lid Thóg sé an clár den cheann a bhí in aice leis. He raised the lid of the one that was next to him. Ar ndóigh of course inti in it f ní raibh aon duine inti no one was in it dara second, next den dara ceann of the second one daoite from, off, of = de uilig all, every = uile folamh empty -
‘Is fíor é,’ ar seisean, ‘go raibh mé i gcónaí faoi dheifre agus i gcónaí ar deireadh. Tá mé mall ag
breithiúnas Dé.’fíor figure, form, image Is fíor é it is true ar seisean he said emph mall slow, late breithiúnas judgment
Mar a Fuair an Duine an Teanga
-
I dtús an tsaoil, nuair a chruthaigh Dia an domhan chruthaigh sé neamh ‘s réaltaí agus chruthaigh
sé an duine. Bhí an duine ag dul thart gan smid chainte aige. Ní raibh sé in ann labhairt ar chor ar bith
mar ní raibh aon teanga aige.tús beginning, start, origin saol time, life, world m1 cruthaigh create, form, prove neamh heaven, sky f2 thart round, about, by smid breath, puff, word f2 in ann able to labhairt speaking, speech, call -
Ach faoi cheann scaithimh thug Dia faoi deara é agus dúirt sé, an bhfuil a fhios agat, go mb’fhearr
dóibh bheith in ann labhairt. Agus thug sé glaoch do dhuine as gach uile náisiún teacht nó go
dtabharfadh sé teanga dóibh. Tráthúil go leor, an dtuigeann tú, is é an tÉireannach an chéad duine a
tháinig i láthair mar bhí an-fhonn cainte air agus nuair a tháinig sé ann is éard a bhí réitithe ag Dia
tornapa mór agus dúirt sé leis:faoi cheann after a while faoi cheann míosa in a month’s time uaireanta, scaití sometimes scaitheamh while, spell gs scaithimh tabhair …. faoi deara notice fearr better comp of maith go mb’fhearr would be better dóibh to/for them ← do bheith being vn of bí glaoch call, calling nó go in order to /nu: go:/ tabhair give cond tabharfadh tráthúil timely, opportune, apt tháinig came p of tar láthair place, spot, site fonn desire, inclination is éard what ←is é an rud réitigh level, smooth, prepare v tornapa turnip -
‘Gearr anois píosa amach as sin, agus socraigh isteach i do bhéal é,’ a deir sé, ‘a dhéanfas múnla le
haghaidh do theanga.’ Ní dhearna an tÉireannach ach dhá leath a dhéanamh de agus ghearr sé an píosa
ab fhearr a bhí istigh ina cheartlár, ghearr sé amach é. Bhí sé á shocrú agus á shníomhachán ‘s ag baint
písíní agus sliseoigíní de nó go raibh sé chomh snoite agus é ina mhúnla chomh deas. Shocraigh sé
isteach é is ní raibh deifir ar bith air mar ní raibh aon duine eile ag tuineadh leis. Agus nuair a bhí sé
sin déanta aige. bheannaigh Dia é agus dúirt sé leis: ‘Anois, tá do theanga agat,’ a deir sé, ‘agus labhair í
agus coinnigh í an dá lá’s mhairfeas tú.’ Ghlac an tÉireannach buíochas le Dia agus d’imigh sé leis agus
thosaigh sé á labhairt agus níor dhún sé a bhéal riamh ó shin.gearr cut, shorten (v); short, near (a) v here amach out socraigh settle, calm arrange dhéanfas will make dep fut of déan múnla mould, cast, form m4 leath aide, part, half ab fhearr that was best p/cond of is fearr ceatlár exact center m1 ghearr sé amach é he cut it out socrú settlement, arrangement m4 sníomhachán pinning písíní little pieces sliseog chip, shaving chomh as so snoite shaped, sculpted deifir hurry tuineadh (act of) pressing, persuading beannaigh bless, greet coinnigh keep, maintain mair live, last, survice dep fut mhairfeas glac take, accept buíochas thanks riamh ever, never riamh ó shin ever since -
Ach bhí an tÉireannach, an dtuigeann tú, bhí an tús aige. Bhí an teanga ba dheise agus ba
cheolmhaire agus ba bhlasta agus ba bhinne agus ba bheannaithe dá raibh ar dhroim an domhain aige.bhí an tús aige he was first “He had the start” deis right ba dheise most pleasant ceolmhar musical blasta tasty binn sweet, melodious beannaithe blessed, holy droim back, ridge ar dhroim an domhain aige he was on top of the world “He had the back of the world” -
Agus ansin tháinig daoine as tíortha eile. Tháinig an Síneach agus ghearr sé píosa amach é féin
agus shocraigh sé isteach ina bhéal é. Nuair a bhí sé réitithe aige thug Dia a bheannacht dó agus dúirt
sé leis: ‘Labhair do theanga anois agus coinnigh í agus bíodh meas agat uirthi,’ a deir sé, agus d’imigh
an Síneach, ghlac sé buíochas leis agus tá sé féin ag labhairt a theanga riamh ó shin. Agus gach uile
náisiún eile mar an gcéanna.tíortha countries, lands pl of tír dó to/for him ← do bíodh Let it be 3rd p imp of bí meas respect, judge céanna same -
Ach ba é an Sasanach ansin an duine deireanach a tháinig mar bhí sórt drochamhras éigin aige go
raibh rud éigin ar bun ag Dia nach raibh ceart agus is é a tháinig sa deireadh, agus nuair a tháinig sé ní
raibh aon bhlas den tornapa fágtha, ach na sliseoigíní beaga agus na písíní a bhí bainte de na teangacha
eile uile agus ní raibh aige ach lán a ghlaice den mhangarae a chur siar ina bhéal de na písíní beaga seo.sórt sort, kind, variety drochamhras misgiving, distrust éigin some rud éigin something bun base, bottom go raibh rud éigin ar bun ag Dia nach raibh ceart that something was not right with God ní … aon bhlas nothing fágtha left bainte taken lán full glac hand, handful mangarae huckster’s wares, assorted collection, junk, mongrel siar to the west, back de na písíní beaga seo from these little pieces -
Bheannaigh Dia é agus dúirt sé leis imeacht agus a theanga a labhairt agus d’imigh. Ghlac sé
buíochas le Dia agus tá sé á labhairt ó shin. Ach sin é an fáth a bhfuil an teanga Ghaeilge chomh blasta
agus chomh binn agus nach bhfuil sa teanga Bhéarla ach cinéal mangarae, mar níl inti ach píosa de
gach uile chineál teanga dá bhfuil sa domhan.cinéal kind, species, sort m1 fáth reason, cause binn sweet, melodious
From An Béal Bocht, Myles na gCopaleen, Published Dec. 1941
‘A ghaela,’ a dúirt sé, ‘cuireann sé gliondar ar mo chroí Gaelach a bheith
anseo inniu ag caint Gaeilge libhse ar an bhfeis Ghaelach seo i lár na
Gaeltachta. Ní miste dom a rá gur Gael mise. Táim Gaelach ó mo bhaithis
go bonn mo choise – Gaelach thoir, thiar, thuas agus thíos. Tá sibhse go léir
fíor-Ghaelach mar an gcéanna. Gaeil Ghaelacha de shliocht Ghaelach is ea
an t-iomlán againn. An té atá Gaelach, beidh sé Gaelach feasta. Níor labhair
mise, ach a oiread libh féin, aon fhocal ach Gaeilge ón lá a rugadh mé agus,
rud eile, is faoin nGaeilge féin a bhí gach abairt dá ndúras riamh. Má táimid
fíor-Ghaelach, ní foláir dúinn a bheith ag plé cheist na Gaeilge agus cheist
an Ghaelachais le chéile i gcónaí. Ní haon mhaitheas Gaeilge a bheith
againn má bhíonn ár gcomhrá sa teanga sin ar nithe neamh-Ghaelacha. An
té a bhíonn ag caint Gaeilge, ach gan a bheith ag plé cheist na teanga, níl sé
fíor-Ghaelach ina chroí: ní haon tairbhe don Ghaelachas a leithéid sin mar
gur ag magadh faoin nGaeilge a bhíonn sé agus ag tabhairt masla do
Ghaelaibh. Níl aon ní ar an domhan chomh deas ná chomh Gaelach le
fíor-Ghaeil fíor-Ghaelacha a bhíonn ag caint fíor-Ghaeilge Gaelaí i dtaobh na
Gaeilge fíor-Ghaelaí. Fógraím an fheis seo anois ar Gael-oscailt. Suas le
Gaeil! Go maire ár nGaeilge slán!
| Gael | Irishman, Irishwoman | |
| gliondar | gladness, joyousness | |
| Gaelach | Irish | |
| libhse | with you | pl |
| feis | festival | |
| Ní miste dom | It does not matter to me | |
| ó mo bhaithis go bonn mo choise | from head to foot | |
| thoir | east | |
| thuas agus thíos | south and north | |
| Tá sibhse go léir fíor-Ghaelach mar an gcéanna | All of you are true Irish in the same manner | |
| Gaeil Ghaelacha de shliocht Ghaelach is ea an t-iomlán againn. | We are all Irish Irish of Irish ancestry | |
| An té atá Gaelach, beidh sé Gaelach feasta. | ||
| Whoever is Irish, will be Irish from now on. | ||
| Níor labhair mise, ach a oiread libh féin, | Not I speaking, but all of you yourselves | |
| aon fhocal ach Gaeilge ón lá a rugadh mé agus | any word but Irish from the day I was born | |
| is faoin nGaeilge féin a bhí gach abairt dá ndúras riamh. | about Irish itself that every sentence if dúras ever | |
| ní foláir dúinn a bheith ag plé cheist na Gaeilge | we need to discuss the question of Irish | |
| cheist an Ghaelachais le chéile i gcónaí. | the question of the Irish[?] together always | |
| Ní haon mhaitheas Gaeilge a bheith againn má bhíonn ár gcomhrá sa teanga sin ar nithe neamh-Ghaelacha. | It is no good for Irish that we have a conversation in that language on non-Irish matters | |
| An té a bhíonn ag caint Gaeilge | Whoever is speaking Irish | |
| ach gan a bheith ag plé cheist na teanga | without discussing the question of the language | |
| níl sé fíor-Ghaelach ina chroí | He is not true Irish in his heart | |
| ní haon tairbhe don Ghaelachas a leithéid sin mar gur ag magadh faoin nGaeilge a bhíonn sé | no advantage to the language that he is joking about the language | |
| ag tabhairt masla do Ghaelaibh | giving an insult to the Irish[?] | |
| Níl aon ní ar an domhan chomh deas ná chomh Gaelach le fíor-Ghaeil fíor-Ghaelacha a bhíonn ag caint fíor-Ghaeilge Gaelaí i dtaobh na Gaeilge fíor-Ghaelaí. |
Nothing in the world as pretty as Irish speaking true Irish with true Irish | |
| Fógraím an fheis seo anois ar Gael-oscailt. | I now proclaim this festival of Irish open | |
Nótaí faoi scéal
| Bhí timpiste cairr Mia Dé hAoine seo caite. Is é sin an dea-scéal | ||
| Tá sí OK agus bhí duine ar bith ansin. Is é sin an dea-scéal. An nuacht olc: bhris sí an carr go hiomlán | ||
| Caithimid carr eile a cheanach | ||
| Bhí an carr sean. Ní bheidh an méid airgid as árachas | ||
| Is fuath liom siopadóireacht do charranna | ||
| Bhí Oíche roimh Bhliana nua ciúin | ||
| máirseáil ban | ||
| An Caipeatól | ||
| slua mór! | ||
| d’fhág muid ár gcuid gluaisteán in aice leis an stáisiún traenac Fairview | ||
| fhan muid | ||
| Tháinig an traein soir | ||
| lán go hiomlán de dhaoine | ||
| Nach féidir linn ag dul ar bord an traein | ||
| traein eile | ||
| chuaigh muid go dtí an taobh eile den stáisiún | ||
| traein siar do dtí Minneapolis | ||
| deireadh na líne | end of the line | |
| chuaigh muid go dtí an taobh eile den stáisiún arís | ||
| Fuair muid traein soir ansin gan fadhb | ||
| turas fada go dtí an stáisiún sráide Rice | ||
| Bhí an traein líonta go hiomlán. Bhí na daoine cosuil le sardines | ||
| D’fhág gach duine an traein ag Rice | ||
| chuaigh muid slua ollmhór a raibh a raibh ag siúl go dtí An Caipeatól. nócha míle daoine. | ||
| Sheas muid ar sneachta sa pháirc ansin | ||
| Bhí cainteoirí maith ansin | ||
| Chonaice muid cairde go leor cairde | ||
| Bhí an-decair ag dul ar ais go dti ár gcarr | ||
| Bhí orainn Uber a úsáid | ||
| Nuacht eile: Fuair Máthair Mia bás Dé haoine | ||
| Bhí sí sean agus an-tinn | ||
| Ní iontas, ach fós brónach. | ||
| Tá | ||
| Mia agus a deartháir Matt ag caint faoi na sochraide. | ||
| Tá siad daoine an-difriúil. | ||
| Is maith leis an deartháir Trump. | ||
<!–
–>
From Hilbert Space to Dilbert Space, and beyond 