Irish Class, November 19, 2012

Rang Gaeilge, 19 lá Mí na Samhna 2012

<!–

Fadas: áéíóúÁÉÍÓÚ

–>

[I missed class because of a family emergency, but here are my notes on the homework]

<!–

–>

Máirtín Ó Cadhain

• Cúlra

  Rugadh ar an gCnocán Glas taobh thiar den Spidéal i gConamara é.
  Ba é Máirtín an duine ba shine dár mhair de thrí dhuine dhéag a rugadh do Sheán Ó Cadhain, talmhaí,
  agus dá bhean Bríd Ní Chonaola. Duine dá dheartháireacha ba ea Seosamh Ó Cadhain.
  Um Meitheamh 1911 thosaigh sé ag freastal ar Scoil Náisiúnta an Spidéil. Bhuaigh sé scoláireacht
  an Rí sa bhliain 1923 nuair a bhí sé ina mhonatóir ann ach, tharla é bheith ró-óg le dul isteach
  i gColáiste Phádraig, Droim Conrach, d’fhan sé bliain eile gur bhuaigh arís é.

  Cúlra	Background
  thiar	west
  an duine ba shine	the oldest person
  dár	of our
  mair	live, survive
  talmhaí	earthly, terrestrial
  dá	to his, of his
  deartháir	brother	pl deartháireacha
  freastal	attending
  Bhuaigh sé scoláireacht an Rí	he won a royal scholarship
  monatóir	monitor
  tharla é bheith ró-óg le dul isteach i gColáiste Phádraig, Droim Conrach,	It happened he was too young to enter St Patrick’s College, Drumcondra,
  d’fhan sé bliain eile gur bhuaigh arís é.	he stayed another year to win it again.

• Chaith sé an tréimhse 1924–26
  i nDroim Conrach. Tar éis tréimhsí gairide ag múineadh i scoileanna i nDaighinis agus i gcathair na Gaillimhe
  ceapadh ina phríomhoide i gCamas é agus bhí ann go 1932. Is lena linn a d’aistrigh sé Sally Kavanagh
  le Charles Kickham faoin teideal Saile Ní Chaomhánaigh nó na huaigheanna folamha, 1932 (d’ullmhaigh
  an Dr Tomás de Bhaldraithe eagrán 1986). Faoi 1926 bhí tosaithe aige ar ábhar a fhoilsiú in An Stoc.
  Bhí a chéad ghearrscéal aige i gcló san iris sin um Shamhain, 1929. Má fhágaimid ailt, litreacha agus
  óráidí faoi staid na Gaeltachta as an áireamh, is ábhar béaloidis is mó a bhí á chur i gcló aige anuas go 1938;
  scéalaithe ba ea a athair, a mháthair, agus a uncail. Bhí baint aige, agus é i gCamas go fóill, leis an IRA,
  é ina cheann feadhna ar na hÓglaigh ann.

  Chaith sé an tréimhse 1924–26 i nDroim Conrach.	He spent the period of 1924-26 in Drumcondra.
  gairid	short
  ag múineadh	teaching
  ceapadh	was appointed
  príomhoide	principal
  aistrigh	move
  teideal	title
  uaigh	grave	pl uaigheanna
  folamh	empty
  ullmhaigh	prepare
  eagrán	edition
  ábhar	matter, material, subject	m1
  foilsiú	revelation, disclosure, manifestation
  iris	journal, magazine	f2
  um	about, at, round, on
  Má fhágaimid ailt	if we will leave sections/articles
  litreacha agus óráidí faoi staid na Gaeltachta as an áireamh	letters and speeches about the state of the Gaeltacht from the reckoning/counting
  ábhar béaloidis is mó a bhí á chur i gcló aige anuas go 1938	folk material is most of what he had put in print down to 1938
  scéalaithe ba ea a athair, a mháthair, agus a uncail.	his father, his mother, and his uncle were telling stories
  Bhí baint aige	he had a connection
  go fóill	yet, still
  feadhain	band, troop, company	f pl feadhna
  óglach	young man, young warrior, [mil.] volunteer	m pl óglaigh

  ---

• Chuaigh sé ag staidéar le bheith ina mháistir scoile i gColáiste Phádraig Droim Conrach, Baile Átha Cliath.
  Níor éirigh leis, áfach, mórán faid a bhaint as an obair seo, nó bhí baint aige le hÓglaigh na hÉireann (IRA),
  agus suim aige sa Sóisialachas freisin. Mar sin, ní raibh sé ag réiteach go maith leis na sagairt ná le húdaráis eile.
  Múinteoir náisiúnta a bhí ann ón mbliain 1926 go dtí 1936 agus bhí sé ina rúnaí áitiúil don INTO sa bhliain 1930.
  Briseadh as a phost é toisc baint a bheith aige leis na hÓglaigh agus chaith sé tréimhse mar spailpín agus mar thimire.
  Ag deireadh na dtríochaidí bhí sé mar oifigeach earcaíochta leis an IRA agus b’eisean a thóg Breandán Ó Beacháin
  isteach san eagraíocht i measc daoine eile.

  staidéar	studying
  Níor éirigh leis, áfach	he was unsuccessful, however
  mórán	much, many
  suim	interest
  ní raibh sé ag réiteach go maith leis na sagairt ná le húdaráis eile	He was not settling/agreeing well with the priests or other authorities
  rúnaí	secretary
  áitiúil	local
  INTO	Irish National Teachers’ Organization
  toisc	purpose, circumstance
  baint	volunteer
  tréimhse	period
  spailpin	migratory farm laborer	m4
  timire	attendant, messenger	m4
  earcaíocht	recruiting	f3
  eisean	he, him
  eagraíocht	organization
  i measc daoine eile	among others

• Pearsantacht

  Ba dhuine teasaí, ceanntréan an Cadhnnach. Bhí Ó Cadhain ina éan corr i gColáiste Phádraig is cosúil,
  cuireadh ó phost é ar an gCarn Mór de bharr go raibh sé ina bhall d’Óglaigh na hÉireann, is ba mhinic é
  ag coimhlint le Fianna Fáil is Fine Gael i ngeall ar neamhshuim is naimhdeas i leith na Gaeilge faoi seach.
  Chuir sé troid orthu siúd agus ar an Language Freedom Movement ó thaobh na Gaeilge de, is níor éalaigh
  na Gaeilgeoirí féin, a bhí tar éis loiceadh, fiú. Cé go mba shóisialaí é ní raibh sé róthógtha leis na Cumannaigh.
  Chuir sclábhaíocht an aistriúcháin sa Dáil as dá chuid scríbhneoireachta, áit a raibh se ina aistritheoir
  cáipéisí dlí don Oireachtas ón mbliain 1947 go dtí 1956. Sa champa imthreoranaithe sa Churrach féin
  ba mhó a raibh suaimhneas air, áit a bhí saor ó thionchar an ghnáthphobail. Go deimhin, ní raibh fonn air é a fhágáil.
  Sna 1930dí bhí lámh aige san fheachtas a chuir Nua-Ghaeltacht ar bun i Ráth Cairn na Mí

  Pearsantacht	Personality
  teasaí	hot, warm
  ceanntréan	headstrong
  éan corr	odd bird
  is cosuil	it is likely
  cuireadh ó phost é ar an gCarn Mór de bharr go raibh sé ina bhall d’Óglaigh na hÉireann	was put from [fired] from his job at Carn Mor because he was a member of the Volunteers of Ireland
  ba mhinic é ag coimhlint le Fianna Fáil is Fine Gael i ngeall ar neamhshuim is naimhdeas i leith na Gaeilge faoi seach.	there was often conflict between Fianna Fáil and Fine Gael because of indifference and hostility towards Irish respectively.
  troid	fight, quarrel
  siúd	that, those, yon
  orthu	on them	← ar
  éalaigh	escape
  loiceadh	failure, refusal, default
  fiú	worth
  sóisialaí	socialist
  róthógtha	too taken up with
  Cumannaigh	Communism
  sclábhaíocht	slavery, labor, toil
  aistriúchán	translation
  scríbhneoireachta	writing
  áit a raibh se ina aistritheoir cáipéisí dlí don Oireachtas ón mbliain 1947 go dtí 1956.	where he was a translator of legal documents for the Legislature from 1947 to 1956.
  imtheoranaithe	incarceration, internment
  ba mhó a raibh suaimhneas	with the greatest ease
  áit a bhí saor ó thionchar an ghnáthphobail	place that was free from the influence of the general public
  Go deimhin, ní raibh fonn air é a fhágáil	Certainly he was not ready to leave
  Sna 1930dí bhí lámh aige san fheachtas	In the 1930’s he had a hand in the campaign
  bun	base, bottom
  cuir Nua-Ghaeltacht ar bun	establish a new Gaeltacht

• Saol

  Na Blianta Deireanacha

  Chaith sé na blianta deireanacha dá shaol ina Ollamh le Gaeilge i gColáiste na Tríonóide.

  Na Blianta Deireanacha	The final years

• Ba é a bhunaigh Misneach, eagraíocht a bhí dírithe go diongbháilte ar athbheochan na Gaeilge,
  agus ghlac sé páirt i stailc ocrais de chuid an ghrúpa.

  bunaigh	found, establisn
  Misneach	courage, hopefullness
  eagraíocht	organization
  dírithe … ar	focused on, aimed at
  diongbháilte	worthy, fitting; firm, steadfast, fixed
  athbheochan	revival
  glac	take. acce[t
  páirt	part	f2
  stailc	sulkiness, strike
  ocras	hunger

• Sa bhliain 1969 thug sé an príomhléacht ag Scoil Gheimhridh Chumann Merriman in Aonach Urmhumhan.
  Go luath ina dhiaidh sin foilsíodh an léacht sin faoi chlúdach leabhair dar teideal Páipéir Bhána agus Páipéir Bhreaca.
  Tá an aiste sin ar na cinn is tábhachtaí faoi scríbhneoireacht na Gaeilge dár foilsíodh riamh.

  léacht	lecture
  cumann	friendship, love, companionship
  aonach	fair, assembly
  foilsigh	publish	p hab foilsíodh
  clúdach	cover, wrap, lid	m1
  Páipéir Bhána agus Páipéir Bhreaca.	White Papers and Inked Papers
  aiste	essay	f4
  tábhachtach	important

• Ba scríbhneoir cruthaitheach Máirtín a rinne an-fhorbairt agus an-aclú ar an nGaeilge mar theanga
  liteartha. Thóg sé focail ó Ghaeilge na hAlban agus chum sé nua-fhocail amanna. Mar sin féin, chleacht sé gramadach
  a chanúna féin in áit na gramadaí caighdeánaithe, fiú i gcomhthéacsanna nach raibh sé oiriúnach ach ar éigean
  a leithéid de stíl a úsáid.

  cruthaitheach	creative
  forbair	develop, expand
  aclaigh	limber, exercise, flex	v
  cum	form, shape	v
  am	time	f3 pl amanna
  Mar sin féin	However
  cleacht	perform habitually, become accustomed to, practise
  canúin	dialect
  comhthéacs	context	m pl comhthéacsanna
  oiriúnach	suitable, fitting
  éigean	force, violence, compulsion, r
  leithéid	like, counterpart, equal
  stíl	style	f2 pl stíleanna

• Cailleadh Máirtín Ó Cadhain ar an 18 Deireadh Fómhair, 1970 go díreach nuair a bhí cor eile
  á chur de ag saol agus ag scríbhneoireacht na hÉireann. Bhásaigh sé in Ospidéal an Mater i mBaile Átha Cliath.
  Cuireadh i Reilig Chnocán Iaróm é. D’fhág sé go leor scríbhinní neamhfhoilsithe ina dhiaidh a nochtadh de réir a chéile.

  caill	lose, miss	p aut cailleadh
  go díreach	exactly
  cor	turn, twist	m1 pl cora
  Bhásaigh sé	he died	Fuair sé bás is more common
  reilig	pit
  D’fhág sé go leor scríbhinní neamhfhoilsithe	He left many unpublished writing
  nochtadh	baring, exposure, disclosure, revelation
  réir	wish, command	f
  de réir a chéile	gradually

<!–

–>