Irish Class, November 5, 2012

Rang Gaeilge, 5 lá Mí na Samhna 2012

<!–

Fadas: áéíóúÁÉÍÓÚ

–>

<!–

–>

Stoc na Cille

1. Is mise Stoc na Cille. Éistear le mo ghlór! Caithfear éisteacht…

   Éistear le mo ghlór!	Let my voice be heard!
   Caithfear éisteach	It must be listened to

2. Óir is mé gach glór dá raibh, dá bhfuil agus dá mbeidh. Ba mé an chéad ghlór in
   éagruth na cruinne. Is mé an glór deiridh a cluinfear i spros an
   Olldíoláithriúcháin Choitinn. Ba mé glór plúchta an chéad toircheasa faoin
   gcéad bhroinn. Ar a bheith don arbhar órga cruachta san iothlainn, is mé an glór
   a ghairfeas abhaile an déasdíolaimeoir deiridh as Gort an Ama. Óir is mé mac
   sinsir an Ama agus na Beatha, agus reachtaire a dteallaigh. Is mé buannaí,
   cruachadóir agus súisteoir an Ama. Is mé taisceánaí, siléaraí agus eochróir na
   Beatha É le mo ghlór! Caithfear éisteacht:

   Óir	for, because	conj
   Óir = Ór	gold	conj
   dá	of those who	do/de + a
   éagruth	shapelessness, deformity	m3
   cruinne	world, universe	f3
   deireadh	end	m1
   cluin	hear	fut cluinfear
   spros = brus	dust
   áithrigh	inhabit
   oll	great, huge
   coitinn = coiteann	common, general
   plúch	smother, stifle
   toircheas	pregnancy, offspring
   broinn	womb	f2
   arbhar	corn	m1
   órga	golden
   cruachta	hardened
   iothlainn	haggard, rickyard, stackyoard
   gair	call	v
   díolaim	collect, glean, gather
   déas = dias	ear of cor
   gort	field	m1
   sinsear	ancestor
   reachtaire	administrator, steward
   teallach = teaghlach	household
   buanna = bua	victory, triumph
   buanaí	reaper
   cruachadóir	stack-builder
   súisteoir	thresher
   taisceán = taisceadán	depository, locker, safe
   siléar	cellar
   eochróir	keeper of keys, turnkey

3. Níl am ná beatha sa gCill. Níl sorchas ná dorchas ann. Níl fuin ghréine,
   rabharta, luainneachas gaoithe ná claochmú ann. Ná síneadh lae, ná an
   Streoillín agus an Chroimiscín ag dul á dtaighríocht; ná an fuil fhástaigh á cóiriú
   féin i gculaith an Ghairdis agus na Fleidhe. Níl súile friochanta an pháiste ann.
   Ná lasadh doscúch an ógfhir. Ná grua rósghríseach an chailin. Ná caoinghuth na
   mná oiliúna. Ná meangadh soineanta an tseanduine. Níonn súile, lasadh, grua,
   guth agus meangadh aonghné easairíonnach amháin in aileimbic
   neamhéisealach na húire. Níl glór ag an snua ann, ná snua ag an nglór, arae níl
   snua ná glór sa gceimic neamhchásmhar is feart. Níl ann ach cnámha ag
   críonadh, feoil ag fíniú, agus baill ba bhaill bheatha ag dreo. Níl ann ach an
   almóir chré agus culaith chuileáilte na beatha inti ag na leoin le rodadh …

   Níl am ná beatha sa gCill.	Not time nor life in the graveyard
   sorcha	brightness, light
   dorcha	darkness
   Níl fuin ghréine	The sun does not shine.	Lit. “cook”
   rabharta	spring tide, rush, flood, torrent
   luainneach	fast-moving, nimble
   claochmaigh = claochlaigh	change for the worse, deteriorate	vn claochlú/claochmú
   síneadh	extension
   Streoillín	little straggling line
   Croimiscín		??
   taighríocht = taibhreamh	dream
   fastaigh = fostaigh	catch, hold fast, grip
   fástaigh		??
   cóiriú	arrangement, dressing, mending	m4
   á	it, them	obj of vn
   culaith	suit, apparen
   gairdis = gairdeas	joy, gladness
   fleidhe = fleadh = fleá	(drinking) feast
   Níl súile friochanta an pháiste ann.	No lively eyes of the child there.
   lasadh	light
   doscúch = doscaí	extravagant, reckless
   lasadh doscúch an ógfhir	rakish blush of a young man
   rós	rose
   gríseach = gríosach	glowing
   grua	cheek
   caoinghuth	quiet voice, keening voice
   oiliúnt	nourisment, nurture	f3 gs oiliúna
   meangadh	smile
   soineanta	calm, pleasant
   nigh	wash	pres níonn
   gné	species, kind
   easairíonnach	amorphous
   aileimbic = ailimic	alembic, distillation
   neamhéisealach	unfastidious; not nauseating, inoffensive
   úire	freshness, newness	f4
   snua	complexion, color, appearance	m4
   arae = ar aoi	in regard to, on account of
   ceimic	chemistry
   neamhchásmhar	unconcerned, unsympathetic
   feart	grave, barrow
   Níl ann ach cnámha ag críonadh	Only bones decaying
   feoil ag fíniú	flesh decaying
   baill ba bhaill bheatha ag dreo	members that were living members decomposing
   almóir	niche, cupboard
   culaith	suit, apparel
   cuileáilte	discarded	??
   áilt	prank
   cuil	angry appearance
   leon = léan	grief, anguish, woe
   rodadh = rod	rot

4. Ach os cionn talún tá smúit éadrom theaspaigh san aer. Tá an rabharta ag
   goineachan go firiúl i gcuislí an chladaigh. Tá féar an bháin fearacht is dá ndóirtí
   corcán de bhainne glas air. Tá sceach, tom agus crích mar a bheadh mná coimrí
   ann a dheasódh suas a gcuid gúnaí uaisle sula dtéidis i láthair an Rí. Tá ceol bog
   cumhúil ag an lon sna garráin. Tá súile na bpáistí leata ag láimhseáil na
   mbréagán atá ag titim amach bosca iontach na bliana oíche. Tá lóchrann a bhfuil
   athnuachan gach dóchais ann i leicne an úr-oirfeartaigh. Tá méiríní sí mar a
   thiomsófaí i gcluana na síoraíochta, i ngrua chúthail na hógmhná. Tá bláth
   uanach na sceiche gile a gceannaghaidh tláth na máthar. Tá na gárlaigh ag
   déanamh “falach bhíog” san iothlainn agus a ngealgháire mar chloig aoibhnis,
   agus airdí éagsúla a nglór mar a bheidís ag iarraidh Dreimire Iacob a tharraingt
   anuas ó Neamh arís. Agus tá cogar cásmhar na suirí ag éalú ó chúlráid an
   bhóithrín mar a bheadh geoladh gann gaoithe trí cheapaigh bainne bó bliochtáin
   i dtír na hóige …

   smúit	dust, mist
   éadrom	light, sparse
   teaspach	hot weather, hazy
   rabharta	spring tide, flood, torrent, rush
   féar	grass
   goineach	wounding, piercing, hurtful
   firiúl	constant, diligent
   cuisle	vein	pl cuislí
   cladach	shore	m gs cladaigh
   fearacht	like, as
   doirt	pour
   corcán	pot	m1
   sceach	hedgerows
   sceach ina scornach	“frog in his/her throat”	“thornbush in his/her throat”
   tom	bush, shrub
   crích = críoch	limit, boundary	f
   coimrí = coimirce	protection, guardianship
   dheasódh	prepare]
   téidis	going	← téigh???
   cumhúil	homesick, lonesome	???
   garrán	grove
   leata = leath	spread, open wide, perish
   láimhseáil	manage, handle
   bréagán	toy
   athnuachan	renewal
   leicne = leiceann	cheek
   tiomsaigh	gather up, collect, accumulate
   tiomsófaí	would be gathered	cond. aut.
   méiríní	foxglove
   iontach	wonderfull
   feartach	burial mound
   úr	fresh
   cluana = cluain	meadow; deception, persuasion
   síoraíocht	eternity
   i ngrua chúthail na hógmhná	in shy cheeks of young women
   uanach	foamy, frothing
   sceiche = sceach	hawthorn
   gile	whiteness, fairness, gladness
   ceannaghaidh	feature of face
   tláth	soft
   garlach	child, kid, brat	m gs npl garlaigh
   falach = folach	hiding
   falach bhíog	hide and seek
   iothlainn	haggard, rickyard, stackyard
   gealgháire	pleasant, radiant; smile
   chloig aoibhnis	hours of delight
   éagsúla	different
   dreimire	ladder
   tarraingt	pull, tug, drag, extraction
   cogar	whisper
   cásmhar	caring
   suirí	courting, courtship
   éalú	escape
   cúlráid	secluded place
   bóithrín	lane
   geoladh gaoithe	light wind
   gann	scarce, thin, meager
   bliochtán = bleachtán
   bainne bó bliochtáin	milk cows

5. Ach tá criotán an tseanfhir ag dul in ainseal. Tá cnámha an fhir óig ag spadadh.
   Tá an ramallae liath ag folcadh an óir i bhfolt na mná. Tá fionn mar ghlae nathar
   ag múchadh rosc an linbh. Tá ceisniú agus ceasacht á dtabhairt ar aoibheall agus
   ar aeraíl. Tá laige ag cur droim díbeartha ar an neart. Tá éadóchas ag sárú an
   ghrá. Tá an scaoilteog á fuáil don phluideog, agus an uaigh don chliabhán. Tá an
   beo ag tabhairt a dheachú don mharbh …

   criotán = creatachán	weak/emaciated creature
   dul in ainseal	became chronic
   spaid	dull, sodden, sluggish
   ramallae	slime
   folcadh	bathing
   óir	gold
   folt	hair [of head], locks, tresses
   fionn	white, bright, clear; blond
   glae	sticky, gluey; slime
   nathair	snake, serpent	f
   múchadh	smothering, suffocation
   rosc	eye
   leanbh	child	gs linbh
   ceasnúil	complaining, querulous
   ceasacht	complaining, grumbling
   á dtabhairt ar	taking the place
   aoibheall	gambolling, gadding
   aeraíl = aeracht	airiness, gaiety
   laige	weakness
   díbirt	banishment, expulsion	gs díbeartha
   ag cur droim díbeartha	driving out
   neart	strength, force, power	m gs nirt
   éadóchas	despair
   saraigh	violate, infringe, overcome
   scaoilteog	shroud
   fuáil	sewing, stitching
   pluideog	small blanket
   uaigh	grave
   cliabhán	cradle
   deachú	tithe	10th

6. Is mise Stoc na Cille. Éistear le mo ghlór! Caithfear éisteacht…

   Éistear le mo ghlór!	Let my voice be heard!
   Caithfear éisteach	It must be listened to

Earrach 1944: Bás Sheáinín Liam

• Caitríona Pháidín: Cé thú féin? An tú bean mo mhic? Cé thú féin?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Seáinín Liam a thugaidís orm san áit a d’fhág mé. An croí, a Chaitríona.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Seáinín Liam! Cén sórt sochraide a bhí orm a Sheáinín?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Sochraide? An croí, a Chaitríona. Bhí mé i gcoinne an phinsin.
  Dheamhan mogal a d’airigh mé. D’ól mé braon tae agus síos liom sa ngarraí le cliabh
  feamainne. Agus nuair a bhí mé dhá leagan díom, bhain mé stangadh beag as mo
  dhroim agus níor fhan puth den anáil agam. An croí. Is olc é an croí. Croí fabhtach!

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Ag an diabhal go raibh do chroí!

• Seáinín Liam: Cén bhrí ach bhí an-aimsir ann le fada.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Aimsir! Am! Sin dhá rud nach gcuirfidh aon imní ort anseo, a
  Sheáinin.

  -An raibh sochraide mhór orm?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: -Ó, sochraide bhreá mhór!

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Sochraide bhreá mhór a deir tú!
  -Cén altóir a bhí orm?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: -Altóir bhreá mhór! Bhí altóir mhór ar Pheadar an ósta agus ar
  Shiobhán an tSiopa, agus ar Mhairéad Phroinsiais agus ar Chite …!

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Tá a fhios agam! Ach cén altóir a bhí ormsa – ar Chaitríona
  Pháidín? Seacht bpunt dhéag? Sé phunt dhéag? Nó cheithre phunt dhéag?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Deich bpunt dó dhéag.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Deich bpunt?

• Seáinín Liam: Deich bpunt! Deich bpunt, a Chaitríona! An Croí …

• Caitríona Pháidín: Lomán agus léan ar do chroí! Anois, a Sheáinín, a raibh lucht an
  tsléibhe ann?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Níor chuala siad é. An croí. Croí fabhtach.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Faraoir géar deacrach gan do chroí ina mheall nimhe agus é a
  bheith i mbéal cléibhe Neil. Cén sórt cónra a chuaigh orm?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: An chónra ab fhearr tigh Thaidhg. Trí leathbhairille pórtair agus scáird
  phoitín. D’ól mé dhá mhuigín déag an oíche sin. Tar éis a raibh d chion agus de mheas
  agam ort, a Chaitríona, ní bheadh baol orm an méid sin a ól dá mbeadh a fhios agam go
  raibh an croí fabhtach

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Níor chuala tú tada faoi Phádraig ag rá go gcuirfeadh sé in áit ar
  bith eile sa reilig mé?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Ní fhágfaí gan cur thú, a Chaitríona ba chuma cén t-ól a bhí ann.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Is tú an cluasachán is mo dá dtáinig ó d’ith Ámh an t-úll.

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Bhí Pádraig le thú a chur ar Áit an Phuint ach séard a dúirt Neil go
  raibh Áit na Cúig Déag sách maith ag aon duine.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: An raicleach! Bhí sí ag an teach mar sin?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Bhí, ó bhí sí! “B’ait an rúpálaí oibre í Caitríona Neil”, a dúirt mé féin léi.

  “B’ait”, a deir sí, “Ach ní raibh si chomh glan le duine eile.”

  “Féach chomh salach a deir sí leis an scaoilteoig sin!”

  “Nach mór an náire í!”

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: A Mhuire Mhór go deo! Bean mo mhic nó na gasúir a shalaigh iad.
  Sin nó an dream a leag amach mé. Cé leag amach mé, a Sheáinin?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Iníon Nóra Sheáin agus Neil. Chuaigh fios ar Cháit bheag agus ar Bhid
  Shorcha ach ní thiocfadh siad.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Ag súdaireacht i ndiaidh óil a bhíos Bid Shorcha. Ní chloisfidh tú
  aon racht uaithi nó go mbeidh ionlaois phocaide istigh aici. Caoinfidh sí go breá
  bogúrach ansin. An raicleach!

  Ach beidh éilitheacht uirthi ach a dteaga sí anseo. An raibh Neil ag sioscadh leis an
  sagart ar an tsochraide?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Ní raibh an sagart ar chor ar bith ann. Is ar shochraide a chol ceathar
  Shiobhán an tSiopa a bhí sé. Ach las sé ocht gcoinneal ar an tomhartha.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Sin rud nach raibh ar aon chorp cheana.

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Marach bur mhúch ceann acu … an smál, a Chaitríona.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Níor chuala tú go ndúirt Pádraig tada faoi chrois a chur orm?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Crois nua ghlan de ghlas-chloich an oileáin, a Chaitríona.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: -Go gairid?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: -Go gairid muise!

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Agus bean mo mhic?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Bean mo mhic? Níl raibh aon bhean ag mo mhac a Chaitríona agus
  séard a dúirt mé leis nárbh fhearr dó rud a dhéanfadh sé … !

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Ná dul ag an dochtúir lena chroí, a Sheáinín, ar fhaoitíos gur thóg
  sé an galar uaitse. Bean mo mhic! Iníon Nóra Sheáinín?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Ó, Iníon Nóra Sheáinín! Meath-thinn!

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Bhí fhios agam féin an méid sin. Ar chuala tú aon chaint faoi
  Bhaba?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Ní dhearna sí aon uachta fós ach tá na mná rialta thart síos faoin tír leis
  an ngearrchaile is sine sin ag Pádraig.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Máirín?

• Seáinín Liam: Sea, lena tabhairt leo agus le Máistreás scoile a dhéanamh di ach a
  mbeidh a díol foghlaim uirthi.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Go saolaí Dia í! Bhí an-tóir aici ar na leabhra i gcónaí! Is sásamh
  breá ar Neil é.

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Ní raibh Neil chomh maith riamh agus a bhí sí an lá ar cuireadh thú, a
  Chaitríona.

  <!–

  –>

• Caitríona Pháidín: Crap leat, a shean-bhrogúis! Tú féin agus do shean-chroí lofa! Síos
  leat ar Áit na Leathghine. Is ann is córa duit!

  <!–

  –>

• Máistir Mór: Cé thú féin?

• Seáinín Liam: -An té a bhfuil croí fabhtach aige.

  <!–

  –>

• Máistir Mór: -Ah, Seáinín Liam! ‘Sheáinín, cén chaoi bhfuil sí féin? An mháistreás,
  cén chaoi bhfuil sí?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Ní fhaca mé chomh maith riamh í agus atá sí a mháistir. An bhfuil a
  fhios agat gur in aois na hóige atá sí ag dul. Caithfeadh sé go bhfuil croí folláin aici, a
  Mháistir.

  <!–

  –>

• Máistir Mór: Bhíodh daoine ag caint. An mbíonn sé sa teach?

  <!–

  –>

• Seáinín Liam: Nach ndeireann chuile dhuine sa tír nach bhfágann Bileachaí an Phósta
  an teach agat chor ar bith, a Mháistir.

  <!–

  –>

• Máistir Mór: I mo theach?

• Seáinín Liam: Cen bhrí ach sa scoil, tugann sé na litreacha do na gasúir agus teann sé
  féin agus an Mháistreás amach sa hall ag comhrá. Ach níl a fhois agat é ná an leath, a
  Mháistir. Ach bhí rud ar m’aire-sa. Níor fhan puth de m’anáil agam. An croí, a Mháistir,
  an croí.

  <!–

  –>

• Máistir Mór: Ó, an raibléara!

  <!–

  –>

<!–

–>