Irish Class, September 15, 2014
Rang Gaeilge, 15ú lá Mí Mheán Fómhair 2014
<!–
Fadas: áéíóúÁÉÍÓÚ
–>
Missed class because of a bad cold, but I did make some notes on the homework.
GÓGAN, Liam Seosamh (1891–1979)
-
Fear ildánach é: an file ba mhó dá raibh ag saothrú ar feadh na tréimhse 1920–1939; an chéad rúnaí tuarastail ag Óglaigh na hÉireann
(“céad státseirbhíseach Phoblacht na hÉireann a bhaistim orm féin”); foclóirí seandálaí. Bhí agallamh leis i gcló ag Risteárd Ó Glaisne
ar Inniu, 25 Meitheamh 1971. Scríobh Ciarán Ó Nualláin aiste fhada air i ndiaidh a bháis in Inniu, 14 Nollaig 1979, agus in Comhar,
Aibreán 1987, tá cuntas ar a shaol agus a shaothar ag Fidelma Ní Ghallchobhairildánach versatile ba mhó dá raibh ag saothrú ar feadh na tréimhse did most of his work an chéad rúnaí tuarastail ag Óglaigh na hÉireann the first paid secretary of the Irish Volunteers céad státseirbhíseach Phoblacht na hÉireann a bhaistim orm féin the first civil servant of Ireland to baptize myself foclóirí seandálaí archeological dictionaries Bhí agallamh leis i gcló an interview with him was printed aiste fhada air i ndiaidh a bháis in Inniu an extended essay about him in Today Comhar Union tá cuntas ar a shaol agus a shaothar ag Fidelma Ní Ghallchobhair is an account of his life and work by FNG -
Rugadh é ar 24 Deireadh Fómhair 1891 ag 391, An Cuarbhóthar Thuaidh, Baile Átha Cliath. Déantóir milseán a raibh slabhra de
shiopaí milseán aige a athair William J. Gogan. Ellen Hendrick ab ainm dá mháthair. Ball de Bhráithreachas na Poblachta William.
Nuair a bunaíodh Craobh Bhriain Bhóraimhe de Chonradh na Gaeilge thug sé seomra dóibh ina theach féin. Ba í Sinéad Ní
Fhlannagáin múinteoir na Craoibhe agus is uaithi mar sin a bhí Liam ag foghlaim Gaeilge ar dtús.
An Cuarbhóthar Thuaidh The north curve road Déantóir milseán a raibh slabhra de shiopaí milseán aige a athair William J. Gogan He was a candy maker [in] a chain of candy stores is father WJG had Ball de Bhráithreachas na Poblachta William. William was a member of the Republican Brotherhood Nuair a bunaíodh Craobh Bhriain Bhóraimhe de Chonradh na Gaeilge thug sé seomra dóibh ina theach féin. When BB founded a branch of the Gaelic League he gave them a room in his own house. Ba í Sinéad Ní
Fhlannagáin múinteoir na CraoibheSNF was the teacher of the branch is uaithi mar sin a bhí Liam ag foghlaim Gaeilge ar dtús so from her Liam started to learn Irish -
Bhí sé ar scoil ag Siúracha an Chreidimh Naofa agus ansin i Scoil Uí Chonaill. Rinne sé scrúdú na gCéad Ealaíon faoin sean-Ollscoil
Ríoga agus chuaigh isteach i gColáiste Bhaile Átha Cliath d’Ollscoil na hÉireann i 1911. Sna scrúdaithe céime bhain sé an chéad áit
amach sa Léann Ceilteach le céad onóracha i 1913. Ar an Sean-Ghaeilge ba mhó a dhírigh sé toisc gan ardmheas aige ar Dhubhghlas
de hÍde ná ar Úna Ní Fhaircheallaigh mar scoláirí. Ba é an dara duine i stair an Choláiste é a raibh an tSean-Ghaeilge mar
phríomhábhar aige. Sa Chumann Gaelach bhí sé ina rúnaí ar dtús agus ansin ina Reachtaire. Ba é a cheap an téarma “Reachtaire” ar
“Auditor” agus ba é ba thúisce sa tír a bhain feidhm as an téarma “Poblacht” i bpáipéar dar teideal “Aiséirí na gCeilteach” a léigh sé i
1913. Agus ba é a chuir tús leis na díospóireachtaí idir-ollscoile i nGaeilge. I 1912 a thug sé a chéad chuairt ar an nGaeltacht nuair a
chaith sé tamall sa Rinn.
Bhí sé ar scoil ag Siúracha an Chreidimh Naofa agus ansin i Scoil Uí Chonaill. He was in a school of the Sisters of Holy Faith and then in the O’Connell school. Rinne sé scrúdú na gCéad Ealaíon faoin sean-Ollscoil Ríoga agus chuaigh isteach i gColáiste Bhaile Átha Cliath d’Ollscoil na hÉireann i 1911. He took a First in Arts in the examination at the Old Royal University and entered Dublin College of the University of Ireland in 1911. Sna scrúdaithe céime bhain sé an chéad áit amach sa Léann Ceilteach le céad onóracha i 1913. In the degree examination he won the first place in Celtic Studies with First Class Honors in 1913 Ar an Sean-Ghaeilge ba mhó a dhírigh sé toisc gan ardmheas aige ar Dhubhghlas
de hÍde ná ar Úna Ní Fhaircheallaigh mar scoláirí.He focused mostly on old Irish because he did not have the high reputation of Douglas Hyde
or Una Farrelly as scholarspríomhábhar principal subject Sa Chumann Gaelach bhí sé ina rúnaí ar dtús agus ansin ina Reachtaire In the Irish Association he served first as secretary and then as Rector ba é ba thúisce sa tír a bhain feidhm as an téarma “Poblacht” He was the 1st in the country to use the term “Republic” Aiséirí na gCeilteach Celtic Resurrection ba é a chuir tús leis na díospóireachtaí idir-ollscoile i nGaeilge He introducted the inter-University debates in Irish a thug sé a chéad chuairt ar an nGaeltacht nuair a chaith sé tamall sa Rinn He made his first visit to the Gaeltacht when he spent a while in Rinn. -
An bhliain dár gcionn toghadh é ar choiste sealadach na nÓglach ar dtús agus ansin ceapadh é ina rúnaí cúnta ar thuarastal. Ba é Eoin
Mac Néill a roghnaigh é féin agus Colm Ó Lochlainn mar mhic léinn chun freastal ar na réamhchruinnithe. Bhí sé ar bhall den
toscaireacht sna Stáit ag iarraidh armlón a fháil, rud a theip orthu. D’éirigh sé as an rúnaíocht ar fhilleadh dó i Samhradh 1915. Níor
shaighdiúir riamh é. Galar a bhuail é le linn a óige d’fhág sé cos ghairid aige.
An bhliain dár gcionn toghadh é ar choiste sealadach na nÓglach ar dtús The following year he was first elected to the provisional committee of the Volunteers ansin ceapadh é ina rúnaí cúnta ar thuarastal then he was appointed assistant secretary for wages roghnaigh chosen mar mhic léinn chun freastal ar na réamhchruinnithe as students to attend the preliminary meetings Bhí sé ar bhall den toscaireacht sna Stáit ag iarraidh armlón a fháil He was a member of the state delegation that tried to get ammunition rud a theip orthu a thing that failed D’éirigh sé as an rúnaíocht ar fhilleadh dó i Samhradh 1915 He retired from the Secretariat on his return in the summer of 1915 Níor shaighdiúir riamh é He was never a soldier Galar a bhuail é le linn a óige d’fhág sé cos ghairid aige. Disease hit him in childhood and left him a short leg -
I 1914 fuair sé post leaschoimeádaí i Roinn na Sean-Seod den Ard-Mhúsaem. I ndiaidh Cháisc 1916 gabhadh é agus chaith sé seal i
bhFrongoch. Ar theacht amach dó bhí sé gan phost nuair nach raibh sé sásta mionn dílseachta a thabhairt. Go dtí 1922 níor éirigh leis
dul ar ais sa phost sin.
I 1914 fuair sé post leaschoimeádaí i Roinn na Sean-Seod den Ard-Mhúsaem In 1914 he got a job as assistant conservator in the Department of Ancient Treasures of the National Museum I ndiaidh Cháisc 1916 gabhadh é agus chaith sé seal i
bhFrongoch.After Easter 1916 he was arrested and spent a term in Frongoch Ar theacht amach dó bhí sé gan phost nuair nach raibh sé sásta mionn dílseachta a thabhairt. On coming out he without a job when he was not willing to take the oath of allegiance Go dtí 1922 níor éirigh leis dul ar ais sa phost sin. Until 1922 he had no success going back to that job. -
Chaith sé saoire i 1916 ag muintir Thuama sa Tuairín Dubh i mBéal Átha an Ghaorthaidh agus is ann a casadh air Máire Nic
Fhirbhisigh as Corcaigh. Faoi cheann trí lá bhí lámh agus focal eatarthu. Fuair sé post múinteora taistil i dTiobraid Árann thuaidh an
bhliain dár gcionn. Nuair a phós sé Máire i Samhain 1919 d’fhill sé ar Bhaile Átha Cliath agus thug a athair siopa milseán dó. Ach níor
thaitin an tsiopadóireacht leis agus thosaigh sé ar staidéar ar leigheas i gColáiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath. D’éirigh sé as nuair a
tugadh a sheanphost sa Mhúsaem ar ais dó.
Chaith sé saoire i 1916 ag muintir Thuama He spent a holiday in 1916 with the people of Tuama is ann a casadh air Máire … there he met Mary…. Faoi cheann trí lá bhí lámh agus focal eatarthu. Within three days hand and word were between Fuair sé post múinteora taistil i dTiobraid Árann thuaidh an bhliain dár gcionn. He got a teaching job travelling in north Tipperary the next year Nuair a phós sé Máire i Samhain 1919 d’fhill sé ar Bhaile Átha Cliath When he married Mary in November 1919 he returned to Dubli9n thug a athair siopa milseán dó his father gave him a sweet shop Ach níor thaitin an tsiopadóireacht leis But he did not enjoy being a shopkeeper thosaigh sé ar staidéar ar leigheas i gColáiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath he began to study medicine at University College Dublin D’éirigh sé as nuair a tugadh a sheanphost sa Mhúsaem ar ais dó. He retired when he got back his old job at the museum -
Ó thús luigh sé isteach ar chúraim a phoist a dhéanamh i nGaeilge. Bhí Fraincis, Iodáilis, Spáinnis agus Gearmáinis aige. Chaith sé
tamall san Eoraip ar cuairt chuig músaeim. I 1936 ceapadh ina Choimeádaí é sa Rannóg Ealaíon agus Tionscail – bhí sé ina Leas-
Choimeádaí ó 1930 – agus bhí an post sin aige go ndeachaigh sé ar pinsean i 1956. Deirtear gurbh é a thug an dul chun cinn sa
teicneolaíocht isteach in obair an Ard-Mhúsaeim. Ba é, oiriúnach go leor, a chóirigh an taispeántas faoi 1916.Ó thús luigh sé isteach ar chúraim a phoist a dhéanamh i nGaeilge. From the beginning he concentrated responsility on doing his job in Irish Chaith sé tamall san Eoraip ar cuairt chuig músaeim. He spent a while in Europe visiting museums 1936 ceapadh ina Choimeádaí é sa Rannóg Ealaíon agus Tionscail In 1936 he was appointed curator in the Dept. of Arts and Industries agus bhí an post sin aige go ndeachaigh sé ar pinsean i 1956. and that was the job he had when he retired in 1956 Deirtear gurbh é a thug an dul chun cinn sa teicneolaíocht isteach in obair an Ard-Mhúsaeim It is said that he gave progress to technology in the work of the museum oiriúnach go leor it was quite fitting a chóirigh an taispeántas faoi 1916 arranged the exhibition about 1916 -
Maidir leis an bhfoclóireacht, is le cnuasach de théarmaí ailtireachta a ghnóthaigh sé M.A. i 1922. Foilsíodh
ina chodanna é (Foclóir Ardsaoirse) in Misneach, Waterford News, An Glór. Ó 1923 amach ar feadh ceithre
mbliana bhí sé ag cabhrú leis an Duinníneach chun eagrán nua dá fhoclóir a chur amach. Ba mhian leis an
bhfoclóirí go mbeadh ainm Liam in éineacht lena ainm féin leis an eagrán seo ach ní raibh Cumann na
Scríbheann Gaeilge sásta go ndéanfaí sin. Ghabh Comhairle an Chumainn buíochas leis i nóta i bhfíorthosach
an fhoclóra agus sa réamhrá mhol an Duinníneach a chuid oibre go hard na spéire. I 1953 d’iarr an Cumann
ar Liam forlíonadh a chur leis an bhfoclóir. Chuir sé beagnach 50,000 iontráil le chéile ach is cosúil nár lig an
ganntanas airgid don Chumann é a fhoilsiú. “Bhí sé in aghaidh focail iasachta a thógáil isteach sa teanga, nó
focail a chumadh ar dhul na bhfocal iasachta”, deir Fidelma Ní Ghallchobhair. Mholadh sé gur chóir tarraingt
as an Sean-Ghaeilge. B’fhéidir gur síleadh gur saoithínteacht nó seanaimsearacht an dearcadh sin ar chúrsaí
téarmaíochta. Is deimhnitheach gur measadh gur locht ar a phrós agus a fhilíocht an claonadh chun na
hársaíochta a bhí ag eascar as a mhórspéis san fhoclóireacht. “Liam S. Gógan applied his lexicography to well-
wrought but pedantic verse”, deir Eoghan Ó hAnluain sa bhforlíonadh a chuir sé le Gaelic literature surveyed
de Blacam. Fuair an tAthair Brian Gógan CSSp, mac le Liam, an 40,000 duillín foclóireachta mar oidhreacht.
Tá an foclóir seo ar shuíomh suibscríbhinne idirlín anois. Sheol an tOllamh Alan Titley an suíomh
http://www.gogan.ie i gColáiste na Carraige Duibhe ar 26 Deireadh Fómhair 2012.Maidir leis an bhfoclóireacht About lexicography is le cnuasach de théarmaí ailtireachta a ghnóthaigh sé M.A. i 1922 with a collection of architectural terms he worked on for his M.A. in 1922 Foilsíodh ina chodanna é published inparts saoirse freedom, nobility Misneach courage ag cabhrú leis an Duinníneach chun eagrán nua dá fhoclóir a chur amach helping Dineen put out the new edition of his dictionary Ba mhian leis an
bhfoclóirí go mbeadh ainm Liam in éineacht lena ainm féin leis an eagrán seo ach ní raibh Cumann na Scríbheann Gaeilge sásta go ndéanfaí sin.He wished for his own name Liam but the Association of Irish Texts was not happy with it -
Bhí sé ag gabháil den fhilíocht ar feadh beagnach 70 bliain agus foilsíodh naoi gcnuasach leis idir 1919 agus
1966: Nuadhánta (1919); Dánta agus duanóga (1929); Dánta an lae inniu (1936); Dánta eile (1946); Dánta
agus duanta (1952); Duanaire a sé (1966). Bhí an seachtú cnuasach déanta aige ach níor foilsíodh go fóill é.
Ba san Irish Nation, iris a bhunaigh sé i gcomhpháirtíocht le Micheál S. Mac Breithiúin (M. J. Judge), fear
de bhunaitheoirí na nÓglach, a foilsíodh an chéad sraith fhada dá dhánta. Stiofán Mac Enna a shocraigh
le Maunsell go bhfoilseofaí an chéad chnuasach. Ghnóthaigh Dánta agus duanóga bonn óir Aonach Tailteann
dó. “Na Coisithe” agus “Liobharn stáit” an péire dán is mó ar a bhfuil eolas ag an bpobal toisc go raibh siad
sna léitheoirí scoile. Maidir lena phrós Gaeilge baineann an chuid is mó de na haistí le saothrú na Gaeilge, leis
an réamhstair agus an seandálaíocht. Tá siad ar fud irisí agus páipéar na linne. Tá go leor dá aistí i mBéarla
sna hirisí léinn. I 1932 foilsíodh a leabhar The Ardagh Chalice. D’aistrigh sé Celtic pioneers of Christianity le
Dom Louis Gougaud faoin teideal Cinnirí Gaelacha na Críostuíochta i 1939. Dúirt sé le Risteárd Ó Glaisne i
1971 go raibh leabhar aige ar fhilí na hEorpa ag an nGúm.<!–
–>
-
Nuair a bunaíodh an Comhar Drámaíochta i 1923 bhí Liam ar an gcoiste. An bhliain dár gcionn scríobh sé
dráma dóibh, An Saoghal Eile (léiríodh sa Mhainistir 16 Feabhra 1925) agus d’aistrigh sé dráma le
Maeterlinck faoin teideal Dallán.Nuair a bunaíodh an Comhar Drámaíochta i 1923 bhí Liam ar an gcoiste. When the drama union was founded in 1923 Liam was on the Committeee. An bhliain dár gcionn scríobh sé dráma dóibh, The following year he wrote a play for them An Saoghal Eile The Other World léiríodh sa Mhainistir shown in the Abbey d’aistrigh sé dráma le Maeterlinck faoin teideal He translated the play of Maeterlinck under the title Dallán plug, stopper -
Bhí seisear clann aige féin agus Máire Nic Fhirbhisigh. D’éag sise i 1940 agus i 1955 phós sé Nóra Marie Ní Aodha. Cailleadh é féin ar 4 Nollaig 1979.
I gcuntas iarbháis san Irish Times bhí an méid seo: “With his well-bred voice and fine looks, his monocle and his bow tie, he did not seem somehow a typical supporter of the language movement. But his loyalty to the language was the passion of his life”.Bhí seisear clann aige féin agus Máire Nic Fhirbhisigh. He and Mary F had 6 children D’éag sise i 1940 agus i 1955 phós sé Nóra Marie Ní Aodha. She died in 1940 and in 1955 he married Nora M. Cailleadh é féin ar 4 Nollaig 1979. He himself was lost on Dec.4, 1979 I gcuntas iarbháis san Irish Times bhí an méid seo: In the obituary in the Irish Times was the following:
<!–
–>
From Hilbert Space to Dilbert Space, and beyond 