Irish Class, November 7, 2011
Rang Gaeilge, 7 lá Mí na Samhna 2011
<!–
Fadas: áéíóúÁÉÍÓÚ
–>
<!–
–>
| fuil | blood | |
| alt | article | p altanna |
| eolaíocht | science | |
| duais | prize | |
| litríocht | literature | |
| síochána | peace | |
| Duais ar son na síochána Nobel | Nobel prize for peace | |
| leigheas | medicine | |
| ceimic | chemistry | |
| fisic | physics | |
| Ní raibh ach cúpla altanna faoi eolaíocht. | There were only a few articles about science. | |
| Bhí díomá orm. | I was disappointed. | |
| D’fhéach mé ar Gaelport aréir. | I looked at Gaelport last night | |
| Bhí mé ag smaoineamh faoi seo. | I was thinking about this. | |
| mar gheall | because | |
| gealach | moon | f2 |
| D’fhéach mé ar an ghealach. | I looked at the moon. | |
| cráitéar | crater | m1 gs,npl cráitéir. gpl cráitéar |
Cleasa Shamhna “Halloween Tricks”
| Béaloideas | oral tradition, folklore | m1 |
Beartla Ó Flatharta
-
Bhíodh go leor nósanna ag dul leis an tSamhain sa seansaol. Is minic a chuala mé m’ athair, beannacht
Dé lena anam, ag caint ar na clis a bhíodh siad a imirt Oíche Shamhna. Théadh daoine amach agus
tharraingíodh siad an oiread tornapaí agus gabáiste – rud a bhí an-fhairsing ag an am agus rud a bheadh
deacair a fháil inniu mar nach gcuirtear mórán torthaí anois. Théadh siad thart ag bualadh doirse ag an
am. Bhíodh go leor deabhlaíochta ar siúl freisin. Bhíodh tithe thart anseo a mbíodh díon stáin orthu,
agus nuair a bhuailtí le tornap é sin dhéanadh sé torann damanta, agus d’éiríodh muintir an tí amach
agus ritheadh an dream a dhéanadh é, agus ní túisce a bhíodh an doras dúnta arís ná bhuailtí arís é agus
is minic gur le cloch é mar go mbíodh corrbhligeard ann freisin.Bhíodh was, were past hab. of bí nós custom, manner m1 pl nósanna seansaol olden, former times leis with it/him ← le beannacht blessing, greeting beannacht Dé lena anam God rest his soul cleas trick gs, var npl clis théad used to go p hab of téigh tarraing pull, drag p hab tharraingíodh oiread amount, quantity, number tornapa turnip m4 gabáiste = cabáiste cabbage m4 fairsing wide, extensive, ample bheadh would be cond of bí deacair hard, difficult toradh fruit m1 pl torthaí mórán much, many thart round, about; by, past bualadh beating, striking, meeting[?] doras door m1 pl doirse deabhlaíochta ar siúl happening díon roof m1 orthu on them ← ar stáin = stán stare v stáin = staon stop, abstain, desist torann noise m1 damanta damned rith run past hab ritheadh dream body of people, group m3 túisce sooner, rather, first cloch stone f2 corr- odd bligeard blackguard -
Dhúntaí an simléar le féar agus líonadh an teach le deatach. Ba laistí a bhíodh ar na tithe an t-am sin
agus cheanglaítí an laiste taobh amuigh le rópa, agus chuirtí i bhfostú é den chlaí taobh amuigh sa
gcaoi nuair a shíleadh duine acu an doras a oscailt taobh istigh go mbeadh sé fíor-dheacair nó go
mbriseadh an rópa, agus is iomaí uair a bhí daoine i gcruachás mar nach raibh aon leithreas taobh
istigh in aon teach ag an am.dún close cond aut dúntaí simléar chimney m1 féar grass, hay m1 líon fill vn/ p hablíonadh deatach smoke, vapor, steam m1 laiste latch bhíodh was, were past hab. of bí ceangal tie, binding m1 ceangaltán bundle ceangail tie up taobh side rópa rope m4 cuir put cond aut chuirtí fostú entanglement; hire, employment claí wall, fence m4 caoi way, manner, means, opportunity f4 síl think, consider p hab shíleadh acu at them, they have ← ag go mbeadh sé it would ber deacair difficult fíor true, real, very iomaí couch, bed f4 iomaí many cruachás predicament, distress leithreas privy, lavatory, toilet m1 -
Is é an míniú a bhí acu le caitheamh leis na doirse, comhartha nach mbeadh aon ocras ar mhuintir an tí
sin sa mbliain a bhí le theacht.míniú explanation, interpretation caitheamh wear, consumption, spending, throw, cast, shooting doras door m1 pl doirse comhartha sign, mark, symbol ocras hunger, poverty, meanness m1 teacht coming sa mbliain a bhí le theacht was in the coming year -
Bhí clis eile acu cosúil le fáinne agus paidrín agus créafóg a chur ar thrí shoitheach agus púicín a chur
ar dhuine agus dá leagfadh sé nó sí a lámh ar an bpaidrín bheadh sé/sí ina bean rialta nó ina shagart, a
lámh ar an bhfáinne, bheadh sé/sí ag pósadh, agus a lámh ar an gcreafóg bheadh sé/sí i dtalamh taobh
istigh de bhliain. Sílim go ndéanadh chuile dhuine iarracht an chréafóg a sheachaint.fainne ring, circle paidrín rosary m4 créafóg clay, earth soitheach vessel, container, dish; ship púicín blindfold, mask leag knock down, lower; lay, set cond leagfadh pós marry past hab. pósadh [?] talamh earth, ground chuile dhuine everyone iarracht seachain avoid, shun -
Úlla a chur anuas as an tsíleáil agus ag déanamh iarracht breith air lena bhfiacla agus dá n-éireodh leat
greim a bhaint as d’fhéadfá an t-úlla a choinneáil. Bhí cleas eile acu, ach ceann a d’fhéadfadh tinneas
cinn a chur ar dhuine mar go raibh sé contúirteach – trí choiscéim a thomhas ón mballa agus do dhá
lámh a cheangailt taobh thiar de do dhroim, úlla a leagan ar an urlár amach ón mballa agus chaithfeá é
a phiocadh suas le do bhéal, ach go minic is éard a tharlódh nuair a shílfeá cromadh, bhuailfí do
chloigeann isteach faoin mballa. Is lena aghaidh sin a bhí an cleas sin ann.síleáil ceiling breith birth, bringing, taking, seizing air on his, on its ← ar lena ← le leat with you [?] ← le féad be able to, ought to d’fhéadfá an t-úlla a choinneáil you could keep the apples tinneas illness contúirteach dangerous coiscéim footstep, pace tomhas measure, guess, gauge, riddle ón mballa from the wall ceangal tie, binding m1 ceangaltán bundle ceangail tie up chaithfeá would wear, spend, consume, throw cond. piocadh picking éard what [pronoun] tarlaigh happen, occur cond tharlódh síl think 2nd pers sing cond shílfeá “You would think” crom bend, stoop p hab cromadh buail hit, strike bhuailfí cloigeann skull, head -
Bhí ceann eile acu, báisín a líonadh le huisce agus sé pingine a chur síos ann agus an chéad duine a
thabharfadh aníos é ina bhéal, ba leis é. Is iomaí duine a chuaigh abhaile múchta báite de bharr an chlis
sin agus gan airgead ar bith.báisín basin líon fill vn/ p hablíonadh pingin penny an chéad duine the first tabhair give, take cond thabharfadh ba leis é ? iomaí couch, bed f4 iomaí many múch smother, suffocate, quence báigh drown, sink, immerse, submerge va báite barr tip, point, top; surface -
Bhíodh siad ag déanamh deabhlaíocht eile: dá mbeadh dhá chomharsa nach raibh ag caint lena chéile
sheolfadh siad beithígh duine acu isteach i dtalamh an duine eile le haghaidh píosa spraoi a bheith acu
lá arna mhárach ag éisteacht leo ag sciolladh ar a chéile.Bhíodh was, were past hab. of bí deabhlaíocht devilment var diabhlaíocht [???] comharsa neighbor seol sail, direct, send, conduct cond sheolfadh beithíoch beast, animal, horse gs, npl beithígh le haghaidh for acu at them, they have ← ag spraoi fun, sport beith being arna when, as mhárach morrow lá arna mhárach on the following day éisteacht hearing leo with them ← le sciolladh scolding, abuse -
Bhí clis go leor acu i dtaobh daoine a bhíodh ag iarraidh a fháil amach cé a phósfadh iad: bhí sé ráite
dá mbreathnófá isteach i scáthán ar uair an mhéan oíche go bhfeicfeá an fear a phósfá agus, ar ndóigh,
dhéanadh bean an tí cáca agus chuireadh sí fáinne isteach ann agus an té a gheobhadh an fáinne ba
ghairid go bpósfadh sé.iarraidh request, demand, attemp a fháil amach to find out pós marry cond. phósfadh [?] ráite considering, in view of conj ráite aaid va of abair breathnaigh observe, examine, watch 2nd pers sing cond breathnófá “you would watch” scáthán mirror méan middle pós marry 2nd pers sing cond. phósfa “you would marry” go bhfeicfeá an fear that you could see the man ar ndóigh of coursxe an té a gheobhadh an fáinne the person who gets the ring gairid short, near -
Dá mbeadh beirt ag caint ar phósadh agus dá gcuirfí dhá chnó isteach sa tine agus ainm na beirte a chur
orthu agus dá bpléascfadh siad, ní phósfadh siad; ach dá bpósfadh, bheadh siad ag troid go minic.cuirfí cnó nut orthu on them ← ar pléasc explode, burst, shatter troid fight, quarrel -
Teach ar bith a mbíodh geata crochta air bhíodh sé bainte de na hinsí agus leagtha le taobh dhoras na
comharsan agus go minic ní beirt iad a bhíodh an-mhór lena chéile.geata gate croch hang, raise, carry air on him/it ← ar bain extract, dig out, reap inse hinge m4 leag knock down, lower, lay, set comharsa neighbor gs, gpl comharsan; nplcomharsana -
Bhí sé ráite chomh maith go mbíonn na sióga ag athrú Oíche Shamhna agus sin é an fáth nach maith le
daoine a bheith amuigh deireanach an oíche sin.ráite considering, in view of conj ráite aaid va of abair chomh as chomh maith as well [?] athraigh change, alter fáth cause, reason beith being deireanach last; late; latter
Stiofán Ó Cualáin
Bionn pisreoga ag baint le Lá Samhna freisin. Bhíodh go leor cainte ar thaibhsí i mí na Samhna mar ba
í seo mí na marbh. Chreididís fadó go n-athraíodh na daoine maithe ó cheantar amháin go ceantar eile.
Chreid siad go dtarlaíodh sé seo ar uair an mheán oíche.
| pisreog = piseog | charm, spell, superstition | |
| Bhíodh | was, were | past hab. of bí |
| taibhse | ghost | |
| creid | believe, suppose | p hab Chreididís [?] |
| athraigh | change, alter | cond athraíodh |
| maithe | goodness, good | f4 |
| ceantar | district | |
| tarlaigh | happen, occur | cond tarlaíodh |
Bríd Uí Thuathail
Lá Samhna, deiridís: “Beannacht Dé le hanam na marbh, tá siad á n-athrú!” – is é sin iad á dtabhairt
chuig na flaithis.
| deiridís | was said | p hab of abair |
| na flaithis | heaven | |
Siobhán Uí Chonghaile, Máire Uí Ghríofa agus Seosamh Ó Gríofa
Naoi n-oíche is oíche gan áireamh, Ó oíche chragtha na n-úllaí go dtí oíche chragtha na gcnámha: – is é
sin, ó Oíche Shamhna go dtí Oíche Fhéile Mártain.
| áireamh | counting, reckoning | |
| crag = cnag | knock, strike | |
| úll a chnagach | crunch an apple | |
| cnámh | bone | pl cnámha |
Faisnéiseoir gan ainm
-
Théadh cailíní óga amach Oíche Shamhna agus b’éard a bhíodh i gceist acu, an chaoi a gceiliúradh siad
nósanna Oíche Shamhna ó thaobh brionglóidí.Faisnéiseoir informant théad used to go p hab of téigh Théadh cailíní óra young girls used to go b’éard was it caoi way, manner, means ceiliúradh celebration, leave-taking nós custom, manner, style pl nósanna brionglóid dream ó thaobh brionglóidí in regard to dreams -
Shocraigh beirt chailíní go mbainfeadh siad triail as brionglóid Oíche Shamhna. An chéad rud a
bheadh le déanamh acu, codladh i dteach nár chodail aon duine riamh cheana ann. Bheadh orthu arán
min eorna a bheith acu agus trí ghreim de sin a ithe sul má thitfeadh an codladh orthu. Bhí sé sa
seanchas go ndearna na cailíní mar a bhí dlite dóibh. Ar maidin dúirt duine acu go raibh sí ag
brionglóideach ar mhairnéalach, fear farraige. Níor dhúirt an bhean eile tada. An bhean seo a bhí ag
brionglóideach ar an bhfear farraige, bhí sí ar dhuine de na cailíní ba dhathúla a gheofá i do shiúl lae.
Agus bhí sé sa seanchas gur pósadh í le mairnéalach, an fear ba lú slacht a chasfaí ar dhuine.Socraigh settle, calm, arrange bain extract, dig out, reap triail trial, test acu at them, they have ← ag codladh sleep m codail sleep v riamh ever, never cheana already arán bread min meal, sawdust eorna barley greim grip, hold, bite sul = sula before seanchas lore, tradition dligh be entitled to, have a right to vadlite “due” dóibh to/from them ← de brionglóideach dreaming mairnéalach seaman, sailor farraige f4 gs ? dathúil colorful, comely dathaigh color vn dathú faigh get 2nd pers sing cond gheofá siúil walk vn siúl lú smaller comp of beag slacht finish, good appearance, tidiness m3 cas twist, turn, wind cond. aut.chasfaí ? -
Ach bhí sé sa tairngreacht go raibh dhá i ndán ann: i ndán sagairt agus i ndán pósadh. Is iomaí máthair
a d’fhéach le sagart a bheith sa gclann aici ach níor éirigh le ceachtar acu mar ní raibh sé i ndán dóibh.tairngreacht prophecy f3 i ndán in store iomaí couch, bed f4 iomaí many féach look, examine, consider bheith being aici at her, she has ← ag ceachtar either acu at them, they have ← ag
| aghaidh | face | /ai/ pl aghaidheanna |
| reiligire | gravedigger, sexton | |
| creatlach | skeleton | |
| culaith | costume, suit | pl cultacha |
| folaigh | hide, conceal cover | pl imp folaígí |
| daoránach | convict | |
| pianseirbhí | convict | |
<!–
–>
From Hilbert Space to Dilbert Space, and beyond 