Irish Class, April 18, 2011

Rang Gaeilge, 18ú lá mí Aibreáin 2011

<!–

Fadas: áéíóúÁÉÍÓÚ

–>

Siopalann
Mheiriceá – Aisling an Tomhaltóra!

Mealladh Mheiriceá

• Ach ná bímis gruama inniu. Eitlímis trasna mhá láir Mheiriceá, thar
  Loch Michigan, agus thar stát Wisconsin, agus tuirlingímis i Minneapolis-St. Paul,
  áit a dtabharfaimid cuairt ar an Mall of America! Is cinnte gur chuala tú faoin
  Mall of America cheana. Osclaíodh é ar imeall chathair Mhinneapolis i 1992,
  i bhfobhaile de chois an aerphoirt darb ainm Bloomington, agus nuair
  a osclaíodh é, maíodh gurbh é an tsiopalann ba mhó ar domhan é. Má ba ea,
  ní hé feasta. Tagann sé sa tríú áit anois, taobh thiar de cheann in Edmonton,
  Ceanada, agus de cheann eile i bPennsylvania.

  <!–

  –>

• Go pearsanta, níl aon ghrá mór agam do na siopalanna seo, ach tá gá
  leo in áiteanna le haeráid ‘mhór-roinneach’ cosúil le Minneapolis, inar féidir
  leis an teocht titim chomh híseal le -30 Celsius sa gheimhreadh agus éirí chomh
  hard le 40 Celsius sa samhradh. I gceachtar cás, b’fhearr liom a bheith faoi
  dhíon an tí!

  <!–

  –>

  go pearsanta	personally
  tá gá leo	they’re needed
  aeráid	climate	f2
  mór-roinn	continent	roinn “part, portion”
  mhór-roinneach	continental
  mór-thír	mainland
  cosúil le	like, resembling
  teocht	temperature
  tit	fall, decline	titim ?
  íseal	low
  chomh híseal le -30 Celsius	as cold as -30oC	chomh X le Y “as X as Y”
  ard	high
  ceachtar	either
  díon	shelter, protection, protect	m1, v
  faoi dhíon an tí	indoors	tí gs of teach “house”

• An rud is suntasaí faoin aerphort agus tú ag tuirlingt ann ná
  go bhfuil na comharthaí go léir as Béarla agus Seapáinis. Chuireas ceist
  ag an oifig eolais faoi agus dúrthas liom go dtagann an méid sin turasóirí
  ón tSeapáin ar chuairt go dtí an Mall of America, gur gá comharthaí a bheith
  san aerfort dóibh! Dar fia, níl ach 30 slat idir an t-aerfort agus an Mall of
  America, agus téann busanna speisialta idir an t-aerfort, na hóstáin sa cheantar,
  agus an tsiopalann gach cúig nóiméad. Mar sin, is féidir leat a bheith
  i d’óstán agus bualadh ar aghaidh go dtí an tsiopalann taobh istigh d’uair
  an chloig tar éis tuirlingt duit. Agus go deimhin is gnó mór iad na turasóirí.
  Tagann 40% de chustaiméirí na siopalainne isteach as tíortha eile – 16 mhilliún
  duine sa bhliain! Samhlaigh iad sin go léir ag tabhairt cuairte
  ar an Ilac Centre!

  <!–

  –>

  is suntasaí	most remarkable
  tuirlingt	descent, landing
  ná	is	[copula for large equal clauses]
  comhartha	sign	m4
  as	from, made out of
  Seapáinis	Japanese
  cuir	put	chuireas “I put” (Mun.)
  oifig eolais	information desk
  dúrthas	it was said
  tar	come	pres tagann
  méid	amount, quantity	m4
  turasóirí	tourists
  gá	need, requirement
  Dar fia	By gum
  slat	yard	[measure]
  óstáin	hotels	??
  ceantar	district
  bualadh ar aghaidh	head on
  clock	clock
  gnó	business
  cuairt	visit	f2
  samlaigh	imagine

• Amaidí, Uisceadán agus Miondíoltóirí

  c. 400,000 m2 atá sa tsiopalann atá chomh mór sin go bhfuil páirc
  téama ina lár, áit a mbeadh fuarán agus suíocháin de ghnáth. Seacht n-acra
  atá sa pháirc, atá téamaithe as an mbealach teilifíse Nickelodeon, agus
  a bhfuil rollchóstóirí, roth mór, agus gach aon rud eile ann a d’fheicfeá
  i bpáirceanna siamsaíochta.

  <!–

  –>

  amaid	foolish woman	f2
  amaidí	razzamatazz
  uisceadán	aquarium	m1
  miondíoltóir	retailer	m3
  m2	meter2
  chomh
  téama	theme
  fuarán	fountain
  suíochán	seat, sitting, session
  de ghnáth	as a rule
  bealach teilifíse	television channel
  d’fheicfeá	you would see	/dekha:/ 2nd pers cond of feic
  páirceanna siamsaíocht	leisure parks	[amusement park]

• Tá uisceadán ann freisin, inár féidir leat siúl 100 méadar trí
  thollán gloine a théann isteach trí uisce an uisceadáin. Os do chionn
  siorcanna agus roic nimhe (stingray); timpeall ort turasóirí ag siúl.
  Bhí sé seo ró-aisteach dom, agus b’éigean dom éalú go tapa!

  <!–

  –>

  inár	in which
  síul	walk
  trí	through
  tollán gloine	glass tunnel
  siorc	shark	m3
  timpeall	round
  ró-aisteach	too strange
  b’éigean dom	I had to
  éalú	escape
  tapa	quick

• Tá an tsiopalann chomh mór sin go bhféadfá dearmad a dhéanamh
  ar chuspóir na háite: miondíol. Tá 520 siopa san áit, agus rachfainn
  i mbannaí nach mbeadh 520 i lár chathair Bhaile Átha Cliath. Cibé is mian
  leat a cheapadh ann, beidh siopa ann duit, ó shiopa choirníní go siopa
  d’asarlaithe! Tá siopa amháin nach ndíolann ach Lego! Bhí siopa Éireannach,
  fiú amháin (gan arán sóid, faraor, ach lán le seodra, caipíní speice,
  agus le pictiúirí sléibhte). Gan trácht ar na cuairteoirí,
  tá 12,000 fostaithe sa tsiopalann, idir dhíol agus eile, agus níl sos
  ón gclampar ó oscailt na siopalainne ag a deich ar maidin go ham dúnta ag 9.30i.n.

  <!–

  –>

  go bhféadfá	that could
  dearmad	forgetfulness, negligence, omission	m1
  dearmad a dhéanamh ar	forget	“make forgetting”
  cuspóir	aim
  rachfainn i mbannaí	I’d bet
  Cibé is mian leat	Whatever you’d wish
  ceap	think	[here] a cheapadh to find
  coirníní	beads
  asarlaí	sorcerer, conjurer	m4
  fiú amháin	even
  fardor	alas
  seodra	jewelry	m4
  caipín	cap	m4
  speice	peaked
  sléibhte	of mountains
  Gan trácht ar	Not to mention
  cuairteoir	visitor, tourist	m3
  fostaithe	employees
  idir dhíol agus eile	both sales and others	idir “both” here. Note lenition.
  sos ón gclampa	break from the tumult

• Ach d’imigh sin agus tháinig seo. Agus mé ag fánaíocht timpeall
  na háite, thugas faoi deara suíochán greamaithe den bhalla, 10 méadar
  os cionn an fhlúma sa pháirc siamsaíochta. Ealaíon? Níorbh ea, ach stair.
  Tógadh an tsiopalann millteanach seo ar staid chluiche corr na Minnesota Twins,
  agus sa suíochán sin a thit liathróid Harmon Killibrew, imreoir cáiliúil
  do na Twins, nuair a bhuail sé an Home Run ab fhaide a bhuail sé ariamh.
  Go deimhin, 160 méadar uaidh, sa pháirc siamsaíochta chéanna,
  bhí Home Plate na staide san urlár, ónar bhuail Killibrew a bhuille cháiliúil.
  Tá a stáisiún traenach féin ag an tsiopalann. Gan rud ar bith ceannaithe againn,
  agus muid traochta, d’imíomar ar thraein go dtí chathair Mhinneapolis.
  Scéal eile é sin, agus tabharfaidh mé duit é an chéad iarraidh eile.

  <!–

  –>

  fan	wait, stay, remain
  fán	straying, wandering	m1
  ag fánaíocht	wandering
  timpeall	round, around	followed by gen
  thugas faoi deara	I noticed
  greamaithe den	stuck to
  flúma	flume
  ealaín	art, science, skill, craft	f2 npl –íona, gpl –íon
  tóg	raise, build
  millteanach	massive
  staid	stadium
  cluiche	game
  cluiche corr	baseball
  a thit	fell
  liathróid	ball	f2
  imreoir	player
  cáiliúil	famous
  ariamh	never
  uaidh	from it
  céanna	very, same
  bhuille	hit
  traochta	exhausted

• Agus dea-nuacht do thomhaltóirí Mhinnesota – seans maith go mbainfidh
  an Mall of America an chéad áit amach arís i gceannasaíocht na siopalainne –
  táthar ag beartú ‘Mall of America – Céim a Dó.’ Deirtear go dtosóidh an tógáil
  i mbliana.

  <!–

  –>

  dea-nuacht	good news
  ceannasaíocht	league
  táthar	it is	pres aut of bí
  beartú	plan
  céim	step, degree
  i mbliana	this year

A few surviving datives

Copula: Past and conditional

• Past and conditional forms are the same. You need to use the context.

• Summary

  	Present/Future	Past/Conditional
  Statement	is	ba
  Negative	ní	níor
  Question	an	ar
  Negative Question	nach	nár

• Followed by consonants

  Following consonants are lenited. Recall that a lenited f followed by a vowel is treated like a
  vowel. See below.

  Ba bhanaltra í.	She was a nurse.
  Níor shagart é.	He was not a priest.
  Ar dhoctúir í?	Was she a doctor?
  Nár gharda é?	Wasn’t he a policeman>?

• Followed by vowels, or by fh + vowel

  • Ba → B’
  • Níor → Niorbh
  • Ar → Arbh
  • Nár → Narbh

  The bh is always pronounced slender /v’/, even though the vowels are broad.

  B’aisteoir é.	He was an actor.
  Níorbh aisteoir é.	He was not an actor.
  Arbh aisteoir é?	Was he an actor?
  Nárbh aisteoir é?	Wasn’t he an actor?

  Also B’fhearr liom, b’fhéidir, 7rl

• With pronouns

  • No inserted h‘s
  • é, í, iad: Same –bh pattern as above
  • With these pronouns ba is not contracted. There is a tendency in speech to
    slip in a little /y/ consonant, so Ba é sounds like Ba dhé….

  • Ar dhochtúir í? Níorbh ea. / Ba ea.	Was she a doctor? She was not. / She was.
    Nárbh é Charlie Sheen an t-aisteoir sin? Ba é. / Níorbh é.	Wasn’t Charlie Sheen that actor? He was. / He was not.
    Nárbh aisteoir é Charlie Sheen? Ba ea!	Wasn’t Charlie Sheen an actor? He was!
    Nárbh é Charlie Sheen an t-aisteoir? Níorbh é.	Wasn’t Charlie Sheen the actor? He was not.
    Arbh é Pluto an madra? Ba é.	Was Pluto the dog? He was.